Андрэй Федарэнка - Вёска. Новыя прыгоды Несцеркі. Страсці па Аўдзею

— Как какая?! По трём, убитым путчистами парням, — так і сказала, з бібліятэкарскай правільнасцю будуючы сказ.

Дык вось вы, «человеческие жертвы», вось ты, «пролитая кровь»! Разумею ўсю кашчуннасць, але ўспомніўся свой жах тады, перад тэлевізарам — было ж абстаўлена так, быццам легла паў-Масквы... «Трое парней», асобы якіх, да таго ж, як пішуць газеты, «неустановлены»... Можна толькі здагадвацца, колькі «парней» яшчэ ляжа ў імя «дыктатуры дэмакратыі»!

Пайшоў следам за ёю ў дырэктарскі кабінет і застаў там усіх перад тэлевізарам. Толькі цяпер расшыфраваў цыдулку: «мы на панихиде» значыла «мы глядзім паніхіду па тэлевізары». Мне паказалі тэлеграму ў Менск у падтрымку кагосьці і з асуджэннем кагосьці, прапанавалі паставіць і свой подпіс. Я прачытаў і паклаў ліст назад на стол.

— Вы что же, Антон, за коммунистов?! — акругліла сінія вочкі Валянціна Мікалаеўна — і ўпершыню я ўбачыў, што яна — не простая, не гуллівая бесклапотная смяюха, як думаў раней.

Хацеў адказаць, я ні за кога, а супраць глупства і «всеобщего помешательства», — не адказаў, па-дурному хіхікнуў і падпісаў. Ніколі сабе гэтага не дарую.

«Ты за коммунистов»... Гэта сказаў мне чалавек, які гадоў дзесяць аддаваў сябе камсамольскай і партыйнай рабоце, учарашняя камуністка, у якой далоні яшчэ не паспелі астыць ад трубак гаркомаўскіх тэлефонаў! Мне, які на сваёй скуры сёе-тое адчуў, якога амаль год так ці інакш псіхалагічна травілі, тапталі, пакуль не выкінулі без усялякіх тлумачэнняў у самую сапраўдную ссылку, на невядомы тэрмін! Вось што брыдка.

Як усё ж хутка, уміг могуць мяняцца людзі. Толькі цяпер пачынаю разумець, чаму мне «случайности вечно грозят»... Праўды вельмі хачу. Жыву не для людзей, не для ўладаў, якія пастаянна змяняюцца, а дзеля Таго, Хто нібыта глядзіць зверху. І ад усіх такога ж дабіваюся. А ўсе — іншыя».

Прайшоў месяц, ці некалькі месяцаў, ці год... А можа, ніколькі не прайшло, ні дня? Нічога не змянялася — ні ў Антона на душы, ні ў наваколлі.

Па календары даўно ўжо была восень, а сонца прыпякала як і ў пачатку, як і ў канцы лета, нібы забыўшыся, што ўсяму патрэбны змены.

Сям-там укруг вёскі ўсё яшчэ гарэлі лясы. На месцы былых Антонавых грыбовішчаў тырчэлі з чорнай зямлі гарэлыя сіратлівыя пікі-сухастоіны. Рэчка перасохла, і Антон, успомніўшы свой расказ Рамановічу, як ён некалі капаў уюноў, паспрабаваў тое ж зрабіць і цяпер, — але дзе там, якія ўюны, толькі выпацкаўся ў гразь ды парэзаў пальцы аб сухую траву паўз бераг.

Добра было пад вечар скруціць на пустым агародзе сагнуты да зямлі сланечнік, сесці пад хатаю, на сонейку, па-старэчы ні аб чым не думаць, закідваць у рот адну за адной буйныя семкі, паплёўваць шалупіннем, адломваць ад сланечніка пустыя кавалкі і цаляць імі ў нахабнага пеўня, што стаіць блізка і глядзіць пагардліва павярнуўшы бокам галаву. Можна пакласці колькі семак на гультая-сібірака, які, прыгрэўшыся, спіць побач; тады куры асцярожна склёўваюць іх з ката, а ён нават не варушыцца.

І толькі вечарамі, калі ад белага месяца, ад густа-зорнага неба спускаўся на вёску зябкі восеньскі холад, выпадала раса, якая нібы ўбірала, уцягвала ў сябе дзённы пах гарэлага; вечарамі, начамі моцна, шчымліва-радасна пахла грыбамі і астылай, роснай, восеньскай зямлёю.

Такімі вечарамі ў Антона, які выходзіў на шпацыр з канца ў канец пустой цёмнай вёскі, пачыналі мёрзнуць плечы нават пад цёплай курткай. Яму тады здавалася, што ён пастарэў. Ён успамінаў, як яшчэ школьнікамі гулялі такімі ж вось вечарамі, ціскалі дзяўчат на лаўцы, пакурвалі, кралі сланечнікі — і ўспамінаў абыякава, бы штосьці чужое, без зайздрасці, без жадання вярнуць тыя часы, неяк зноў у іх апынуцца. І толькі дзівіўся, як ім тады не было холадна?

У Пульсавай хаце яшчэ гарэла святло. Васкевіч падышоў да плоціка, угледзеўся. Фіранкі былі адкрытыя. Пульс сядзеў на ўслончыку каля грубкі, паклаўшы рукі на калені, і глядзеў перад сабою. Успомнілася, як нядаўна, п’янаваты, Пульс хваліўся яму, як сустракаў Новы год:

«Купіў бутылачку, сеў, ёпа-маць, сеў сам сабе, целявізар уключыў. Дачнікі далі каўбасы, вінегрэту далі ў баначцы... Хлеба ўкупіў... Целявізар пагляджу — раз, вып’ю румачку!»

Антон павярнуўся і пайшоў дамоў. Спаць, спаць...

І вось настаў дзень, якія не забываюцца.

Маці вырывала і складала ў кучкі буракі, Антон абразаў бацвінне і кашамі насіў іх у пограб. Было гадзіны чатыры дня. Вярнуўшыся чарговы раз з пустымі кашамі, Антон кінуў іх ля куч і пайшоў на вуліцу.