Василий Гигевич - Страчанае шчасце

Выбраўшыся з будана, Ран звыкла агледзеў стаянку, блізкі затуманены лес.

Ужо днелася. Вочы Таго ўсемагутнага заплюшчыліся. Рог Месяца, які дапамагаў усемагутнаму, стаў зусім бляклым. І першыя вароны з карканнем, па адной зыбаючыся ў паветры, ляцелі з лесу, дзе яны начавалі на вяршынях дрэў, у бок Пры, — на другі бераг, дзе былі заліўныя лугі.

Ран першым падаўся да ракі, — па вытаптанай людзьмі сцежцы, туды, дзе магутная шырокая Пры, падмываючы высокі абрывісты бераг, запавольваючы бег, рабіла паварот. Там была чорная завадзь, дзе бесперастанку бегалі адзін за адным вёрткія віры, якія засмоктвалі ўглыб кару, лісце, галіны — усё, што плавала на вадзе. Перад заваддзю мелася водмель, на ёй днём дзеці любілі плаваць.

Раса студзіла целы, але холаду хлопцы не адчувалі, наадварот, ад халоднай расы, ад укусаў жыгучкі крапівы целы іх наліваліся бадзёрасцю, як гэта было кожную раніцу, калі яны купаліся ў рацэ.

Якраз такім раннем Ран неяк і пачуў, як у завадзі нешта гучна бабухнула: ба-бух, ба-бух... І тут жа ён убачыў — штосьці чорнае і доўгае пялёхнулася ў вадзе і знікла. Затаіўшыся ў траве, Ран узіраўся ў тое месца, дзе толькі што хтосьці гучна бабахнуў. Напачатку падумалася, што гэта бабёр сваім пляскатым хвастом нарабіў гэтулькі шуму. Але бабёр глыбокія вірыстыя завадзі не любіў, звычайна ён сяліўся ў ціхіх лясістых рэчках і затоках, дзе вострымі зубамі пілаваў дрэвы для сваіх хацін. Біць хвастом магла выдра, але гнуткая выдра залішне разумная і асцярожная, каб лішні раз палохаць рыбу. Мабыць, то быў шчупак. Вялізны агромністы шчупак, які ганяўся за плоткаю. Так думалася Рану, калі збіраўся адыходзіць ад берага.

І тут, азірнуўшыся напаследак на пясчаную водмель, Ран закамянеў — з глыбокай завадзі паволі высоўвалася нешта агромністае і доўгае, як камлісты абломак дрэва. Гэта быў той, які нядаўна бабахаў па вадзе хвастом, аглушаючы сонную рыбу.

Колькі разоў пасля гэтага Ран, Му і Галу прыходзілі раніцай да берага Пры. Затаіўшыся ў траве, трымаючы ў руках рыбацкія дзіды, яны глядзелі, як з чорнай бяздоннай завадзі на водмель высоўваецца тоўсты галавасты сом. Ля рота ў яго меліся доўгія гнуткія вусы, якімі ён вадзіў па пяску, у яго была шырачэнная пляскатая галава і гэткая ж шырачэнная пашча з вострымі зубамі, тлустае чорнае тулава і вузкі, як у гадзюкі, гнуткі хвост. Там, у вадзе, сом адчуваў сябе гэтак жа вольна, як адчуваў сябе зубр у навакольных лясах.

Але як толькі сябры падпаўзалі бліжэй да вады, сом тут жа адплываў ад берага, — ляніва і павольна, быццам бы дражнячыся.

Кідаць здаля дзідаю ў сома было няварта. Нават калі б яны і патрапілі ёю ў рыбіну, то сом лёгка пацягнуў бы дзіду ў завадзь, і тады старэйшына роду сарамаціў бы прылюдна іх, няўмелых рыбакоў, за страчаны крэмень. І ўвесь род, гледзячы на іх, пасміхаўся б. І, самае балючае, пасміхалася б Мая.

Мінулым вечарам, калі Ран глядзеў у вочы Таму ўсемагутнаму, які жыў наверсе, ён прасіў парады, як злавіць сома. Ран шаптаў:

— Усемагутны, дазволь мне злавіць сома. Калі я злаўлю сома, род будзе паважаць мяне, як сапраўднага паляўнічага. Мяне будзе паважаць Мая. Я не ведаю, як злавіць сома. Бо ён, сом, усё бачыць і чуе, хоць і жыве ў іншым свеце. Усемагутны, падкажы мне, як злавіць сома...

І — дзіва! — Той усемагутны моўчкі падказаў Рану, як злавіць сома. Побач з водмеллю на беразе Пры расла тоўстая старая вярба са звешаным да вады веццем. Пад гэтым веццем у спёку хавалася рыба. Тут па вадзе заўсёды шнырылі групкамі хуткія вадамеркі. Сваім цячэннем Пры падмывала карані вярбы, і таму яна была нахіленай якраз у тым месцы, дзе заканчвалася завадзь і пачыналася водмель.

Паверхня ракі, укрытая туманам, была роўнай і ціхай, але Ран ведаў, што пад паверхняю моцнае цячэнне запраста зносіць як чалавека, так і звера. Людзі гэта добра ведалі і таму, калі дзеці выпраўляліся да Пры вучыцца плаваць, з імі звычайна ішоў стары вопытны паляўнічы, бо не раз здаралася, што нехта з дзяцей незваротна знікаў...

Лёгка і хутка, бы кот, Ран ускараскаўся на пахіленую вярбу. Трымаючы ў руцэ дзіду, ён вострым крэменем накіраваў яе ў бок водмелі. Затым рукою паказаў сябрам, каб тыя схаваліся ў траве.

Усе закамянелі ў чаканні. Паволі на палаючым небасхіле паказаўся агромністы малінавы дыск. Ён яшчэ не наліваўся беллю і таму на яго можна было глядзець. І тут жа дружна зацвілінькалі дагэтуль нябачныя птушкі. Першыя берагавыя ластаўкі выпырхнулі са сваіх глыбокіх нораў, у якіх здаля чулася птушынае слабае папіскванне. Ластаўкі імклівымі дзідамі насіліся над вадою ля самай вярбы, не зважаючы на застылага Рана.