Зинаида Дудюк - Лаза

Скавышоў усё яшчэ корпаўся з паперамі. Любіў ён гэтую справу. Новікаў яму не замінаў, няхай піша чалавек, калі яму гэта падабаецца, мо калі-небудзь мемуары скрамзоліць або наогул пісьменнікам стане, толькі не шкодзіла б яму быць трохі дабрэйшым да свету і людзей. Нейкі ён злосны, нячулы, а з такім стаўленнем нельга зразумець чалавека, няхай сабе і таго, хто здзейсніў злачынства. Усё ж трэба даваць людзям магчымасць выпраўляць свае памылкі, у гэтым ён быў перакананы найперш як былы настаўнік.

– Таварыш капітан, паперы гатовыя. Можа адпраўляцца, – сказаў Скавышоў.

Новікаў зірнуў на гаспадыню, яе дачку і сына, сказаў:

– Апранайцеся, вазьміце самае неабходнае, не забудзьце дакументы. Мы затрымаем вас да ўдакладнення асобных дэталяў, звязаных з супрацьпраўнай дзейнасцю гэтага маладога чалавека.

Гаспадыня паспрабавала аспрэчыць загад Новікава. Ён усміхнуўся і сказаў:

– Вам не варта з намі спрачацца. Вы ж бачылі, колькі нас тут. Можам і на руках вас панесці.

Пакуль жанчыны апраналіся і ў спешцы збіралі рэчы, яшчэ не надта верачы ў тое няшчасце, якое здарылася з імі, не ўяўлялі, як гэта яны пакінуць родную хату і паедуць некуды супраць ночы, а што ж будзе заўтра? Хто накорміць скацінку, хто падоіць кароў?.. А ўжо трэба пачынаць вывозіць гной на поле перад сяўбою. Хто ж гэта будзе рабіць?

Гаспадыня зноў звярнулася да Новікава і спытала:

– Як жа мы пакінем усё гэта?..

– Цяпер вам нічога не трэба. Дзяржава паклапоціцца і пра вашу гаспадарку і пра вас.

– Як жа гэта? Як… – голас яе задрыжаў і сарваўся на плач.

Скавышоў строга зірнуў на яе і сказаў:

– Давайце без лішніх размоў… Вам цяпер трэба ўзважваць кожнае слова.

– Мама, – аклікнула дачка гаспадыню, – трэба ж нешта з харчоў ўзяць.

Жанчыны зноў замітусіліся па хаце. Новікаў акінуў позіркам дзяўчыну і падумаў, што некалі Марусю ён сустрэў у прыкладна такім самым узросце. Як убачыў, дык і прыкіпеў малады настаўнік да юнай піянерважатай. А яна рабіла выгляд, што не заўважае ягоных залётаў. Тады ён адважыўся на адчайны крок: купіў пяшчотнага крэпдышыну ёй на сукенку, хоць у самога нагавіцы на каленях свяціліся. Якая там была зарплата ў настаўніка?! Але, здаецца, тым падарункам падкупіў сэрца дзяўчыны. Пажаніліся і зажылі шчасліва і весела. Нарадзілася дачка, рыжаваценькая, як тата. Маруся не магла на яе наглядзецца. У школу працаваць больш не пайшла. Выявілася, што яна ўмее добра шыць, дык бавілася з малою ды абшывала тамашніх модніц. Нават мужу шыла сарочкі ды нагавіцы. Усё ў яе атрымлівалася прыгожа, мо таму, што любіла яна радаваць людзей. Урэшце выйшла, што жонка сваім шытвом пачала зарабляць больш за мужа-настаўніка, што трохі бянтэжыла яго. Яна і цяпер шые, як ён ні забараняе ёй гэтую справу. А яна кажа, маўляў, папрасіла суседка дачушцы сукеначку пашыць, ці ж можна адмовіць? Сам бачыш, галеча пасля вайны. Дзе-якога паркалю раздабыць ды пашыць апранаху – дык ужо радасць чалавеку.

Сядзеў ён у чужой хаце, сям’ю пасобнікаў арыштоўваў, а сам думаў пра жонку і дачку, якая вельмі радавала бацьку стараннасцю і добрымі здольнасцямі. Эльвіра вучылася ў музычнай школе, даволі добра іграла на піяніна, яе нават запрашалі на розныя ўрачыстасці. Выходзіла яна, тоненькая, светлая, садзілася за інструмент – і сэрца бацькі радавалася і поўнілася гонарам за дачку. Іншы раз слёзы на вочы набягалі ад шкадавання, што некалі давядзецца выпраўляць яе ў свет, аддаваць замуж, адпускаць жыць сярод чужых людзей…

– Таварыш капітан, усё гатова, – прамовіў Скавышоў.

– Пайшлі, – Новікаў падняўся і рушыў да дзвярэй.

79

Сяргей Клімчук мала клапаціўся пра сябе, на допытах нічога не ўтойваў, нават не спрабаваў хлусіць, бо ведаў, што перад гэтымі следчымі сядзела шмат казакоў, узятых у палон, якія даўно ўсё расказалі пра дзейнасць Варнака і ягоных памагатых. Аднак не нагаворваў на сябе, была надзея, можа, злітуюцца над ім хаця б за тое, што пасля арышту ён больш ніякіх спраў не меў з украінскімі нацыяналістамі, а толькі хаваўся далей ад ліха. Бязмерна шкада яму было цётку Куліну, Любу і Пашу, якія вымушаныя пакутаваць з-за яго, таму ён упарта трымаўся на сваім і даводзіў следчым, што гэтая сям’я яму не дапамагала і яго не ведала. Паколькі арыштант не ўпарціўся, дык следства рухалася даволі хутка і паспяхова, а праз тры месяцы адбыўся суд. Сяргея, цётку Куліну і Любу пасадзілі на адну лаву падсудных. Толькі цяпер Сяргей даведаўся, што арыштаваны таксама ягоны брат Кастусь і міжволі падумаў: "Колькі ж я бяды прынёс сваім родным?! А чым вінаваты? Што не загінуў? Лепш бы мяне зусім не было на свеце".