Зинаида Дудюк - Лаза

Па лясной сцежцы хутка дайшлі да табара. Сяргей загадаў хлопцу і дзяўчыне сесці і сам прымасціўся на пяньку, чакаючы новага загаду. Варнак прыйшоў з памагатымі гадзіны пра дзве ў добрым настроі: пасмейваліся, пераміргваліся, загадкава перагаворваліся між сабою. Сяргей падышоў да яго і спытаў:

– Што рабіць з братам і сястрою.

– Адпусцім пад вечар, няхай адпачнуць пакуль...

– Можа, я дамоў схаджу, – спытаў Сяргей.

– Вось, мамчын сынок, цыцкі захацеў! – засмяяўся Варнак.

– Маці хворая, трэба адведаць…

– Ідзі ўжо, ідзі, толькі не лезь у вочы людзям, пакуль няхай ніхто не ведае, што мы тут. Увечары вяртайся, ёсць справы.

Сяргей прыхапіў заплечнік, дзе трымаў самыя неабходныя рэчы, і падаўся ў бок вёскі. Ішоў ён размашыста, хацелася хутчэй ступіць на родны парог. Паміж вёскаю і лесам цягнулася балотца, якое паступова пераходзіла ў поплаў, дзе пасвіўся статак. Ён прыкінуў, як яму лепш прайсці па поплаве, каб не сустракацца з пастухамі, хаця на самой справе нясцерпна хацелася пагутарыць з кім-небудзь з вяскоўцаў, распытаць, што ды як тут дзеецца. Поплаў, на якім звычайна вясною стаяла вада, за лета перасох і прывёў Сяргея на палявую дарогу за клунямі, па ёй ён дайшоў да сваёй сядзібы. З хваляваннем націснуў клямку, адчыніў дзверы ў цёмныя сенцы і нарэшце апынуўся ў хаце. Маці сядзела на лаве, перабірала цыбулю ды пляла з яе вянок, убачыла Сяргея, адразу пазнала, пайшла насустрач, заплакала, прамаўляючы:

– Сыночак мой, прыйшоў! А Кастуся нашага няма… Прапаў недзе…

– Не плач, мама. Ён вернецца, вось пабачыш! Не ўяўляю яго мёртвым, – адказаў Сяргей і сэрца яго напоўнілася пяшчотаю і лагодаю.

– Дай Божа, каб твае словы спраўдзіліся… Дзе ты? Як? Што робіш?..

– Там жа я, раблю тое ж самае…

– Не ідзі больш нікуды. Заставайся дома… Як мне тут адной жыць-гараваць?

– Хутка ўжо вярнуся, мне і самому набрыдла гэтае бадзянне. Патрывай яшчэ трохі…

– Ах, сынок, ужо ніякага трывання няма…

– А дзе твая нявестка?

– Пайшла да сваёй маці. Што ёй тут са мною рабіць? Што я?.. Ты ж есці хочаш…

Жанчына замітусілася каля печы, спрытна дастаючы чыгункі. Сяргей сеў на лаву, паглядваў на яе і адчуваў ціхую радасць ад таго, што маці пазнала яго, што хвароба яе адступіла, і цяпер можна будзе хоць пагутарыць з ёю, не тое, што ў мінулы раз, калі яна была зусім не пры памяці.

66

Сяргей з’явіўся ў табар пасля вячэры, калі казакі ўжо атрымалі каманду некуды ісці. Варнак нездаволена зірнуў на яго, але нічога не сказаў.

– Ты, Удод, ледзь не зарабіў на баранкі, – прашаптаў яму Малы. – Цябе камандзір ужо назваў уцекачом.

– Куды мне ўцякаць, хіба на печ да маці?

– Так ён і сказаў, што ты прыгрэўся на матчынай печы…

– Ды пайшоў ты, гундосіш абы-што. Хіба мне нельга родню наведаць?

– Ты не адзін з Вялікай Багны.

– Мая маці хварэла…

– Быццам нашы мацяркі здаровыя.

Казакі ўжо рушылі, а Малы ўсё ішоў побач і нашэптваў на вуха нейкую лухту, з-за чаго хацелася ўрэзаць яму па шырокім карку. Зрабіць гэта было вельмі зручна. Бо Сяргей быў усё ж вышэйшы за яго ледзь не на цэлую галаву.

– Адчапіся, годзе плявузгаць, лепш скажы, куды кіруемся?

– Да нейкага Ямелькі, а пасля мо на вячоркі, хочацца дзевак памацаць…

Сяргей зразумеў, ідуць распраўляцца са старшынёю сельсавета. "Нядобра гэта – біць сваіх людзей. Хто вінаваты, што час падзяліў вяскоўцаў на сваіх і чужых? Нічога не зробіш, Варнаку таксама ёсць каму і за што помсціць. А я мушу падначальвацца, бо няма мне куды падзецца. Адна маці чакае мяне, але ж хіба я магу вярнуцца? Ці мне дазволяць жыць у роднай хаце? Як даведаюцца, дык адразу павалакуць у турму ды падвядуць пад расстрэл. Ці мала ўжо на Украіне пабілі казакоў?!"

Ціхі і цёплы вечар апанаваў зямлю, ні адзін лісток не варушыўся на кустоўі, быццам прырода заснула змораная яшчэ даволі спякотным жнівеньскім днём. На поплаве статка ўжо не было, толькі вісеў у паветры пах сырадою, які панеслі каровы ў свае двары. Кожны казак, бо былі тут адны сялянскія сыны, адчуў гэты знаёмы пах і замаркоціўся па сваім родным жытле, па страчаным спакоі і дабрабыце і мо асабліва востра адчуў, што трэба помсціць тым, хто пазбавіў яго ранейшага звыклага жыцця. Ішлі за клунямі, каб асабліва не трапляць на вочы людзям, нарэшце завярнулі да Ямелькі ў двор. Сталі каля прыадчыненага акна, прыслухаліся. У хаце гарэла газавая лямпа. Гаспадар і чацвёра дзяцей сядзелі за сталом, елі бульбу з агульнай міскі, запіваючы яе малаком з кубкаў. Старэйшая дзяўчынка, сноўдаючыся ля печы, занепакоена спытала: