Зинаида Дудюк - Лаза

– Мама, можа, наш Кастусь яшчэ знойдзецца…

– Хто ты, чалавеча, што табе тут трэба? – спытала жанчына.

– Я твой сын Сяргей.

– А хіба ў мяне ёсць Сяргей? Я ведаю толькі Кастуся. Хутка ён вернецца – і будзе мне палёгка. Як мы добра зажывём…

– А дзе нявестка, дзе Кастусёва жонка?

– Пайшла да доктара, ці што… Не ведаю… Мусіць, яна захварэла. А ты ідзі прэч…

– Мама, які доктар сярод ночы?

Жанчына злосна паглядзела на сына. Страшная здагадка ўсхвалявала Сяргея, але ён яшчэ не даваў веры сваім прадчуванням, таму сказаў:

– Я зараз, пачакай…

Ён выйшаў з хаты і спыніўся ў нерашучасці, раздумваючы куды падацца. Перабег вуліцу, пастукаў у цёмнае акно дзядзькі Пракапея.

– Хто там? – спытаў стары.

– Сяргей, ваш сусед…

Пракапей пазнаў яго па голасе, адчыніў дзверы, выйшаў на ганак, павітаўся:

– Даўно цябе не бачыў! Ой, даўно!

– Дзядзька Пракапей, што з маёй маці?

– Захварэла на галаву. Як атрымала паведамленне, што Кастусь прапаў, дык перастала людзей пазнаваць.

– А дзе ж наша нявестка?

– Пабегла да Цупрыяніхі, каб пашаптала. А калі тыя шэпты не памогуць, дык заўтра павязу яе да дактароў. А як ты?

– Ды я нічога, а маці шкада.

– Што ж ты думаеш, Сяргей, як тваёй маці было перажыць столькі бяды? Старэйшага сына забілі, ты – невядома дзе, а тут і малодшанькі згінуў. Як такое вытрываць? Хоць жывой у магілу лезь. Вось свядомасць і адключылася, каб зусім не сканаць ад гора.

– Што ж мне рабіць? – сам у сябе спытаў Сяргей.

– Заставайся ды дапамагай тут.

– Нельга мне, нявольны я чалавек, гэта па-першае, а па-другое, чырвоныя ці іхнія памагатыя ўсё роўна дазнаюцца, і жыцця мне не будзе.

– А вы як маецеся?

– Усё па-старому. Улады мяняюцца, а мы імкнёмся жыць, як было раней. Толькі, на вялікі жаль, нічога ў нас не атрымліваецца.

– Дзякую, дзядзька Пракапей, хоць вы мне расказалі, што адбываецца. Я сам ледзь не звар’яцеў, калі ўбачыў, што маці мяне не прызнае. Бывайце…

– Шчасліва табе, Сяргей.

Удод вярнуўся ў хату, убачыў, што маці зноў ляжыць на запечку. Сеў на лаву, каля парога, вырашыў дачакацца нявестку, каб распытаць, што ды як, а пасля зноў надоўга развітацца, бо нічым ён не мог памагчы хворай маці, хіба паплакаць разам з ёю. Падумаў яшчэ, што трэба зайсці да цёткі Куліны і расказаць ёй пра матчыну хваробу, мо яна што парадзіла б, хаця безумоўна, толькі лекары могуць разабрацца з псіхічнаю хваробаю. А зрэшты, каб раптам вярнуўся Кастусь, дык мо яна адразу ачуняла б, ды толькі, дзе згінуў малодшы брат, ніхто не ведае, нават тыя, з кім ён ваяваў. "А зрэшты, навошта мне чаго чакаць? – раптам падумаў ён. – Толькі лішнія жаночыя скавытанні слухаць. Разбяруцца тут неяк без мяне, чым я памагу?" Ён падняўся і ціха выйшаў з хаты, накіраваўся да Птаха.

Яму адчыніў Птахаў бацька і сказаў:

– Не пушчу больш сына з табою.

– А што ж ён будзе рабіць?

– Здавацца будзе. Вайна заканчваецца, няхай ідзе ў войска, ваяваць яму ўжо не давядзецца. Ці чуў? Саветы – у Берліне!

– Ці даруюць яму, што ён быў з намі?

– А мы не прызнаемся. Скажам, што хавалі хлопца, а цяпер прыйшлі павініцца. Вось і ўсё. Ідзі, Сяргей, сваёю дарогаю!

– Дайце, дзядзька, я ў сына вашага спытаю, ці хоча ён застацца?

– Хоча, не сумнявайся! Ідзі з Богам, не чапляйся!

– Глядзі, дзядзька, каб не прагадаў!

– Не страшы мяне, я ўжо сваё адбаяўся! Прыйшла новая ўлада – трэба падначаліцца. Я за свой век усялякіх начальнікаў пабачыў: немецкіх, польскіх, расійскіх. Кожная ўлада свае парадкі ўладкоўвае. Трэба змірыцца, інакш не выжыць. І вам у лесе доўга не ўседзець, пераловяць, пераб’юць. Вунь колькі войска ў іх, немца адолелі! Нават нашых "ястрабкоў" узброілі, а ты кажаш… Думай лепш, як самому ўратавацца…

– Дзякую, на добрым слове. Прывітанне перадайце сыну, толькі няхай з сяла хутчэй сыходзіць. Бо нашы ж яго заб’ць за здраду, – адказаў Сяргей і пайшоў з чужога двара, не жадаючы набываць новых ворагаў у родным селішчы.

Ён міжволі падумаў: "Дзеля чаго я пакутую, трываю нястачу і холад? Можа, і мне трэба было б ужо адстаць ад казакоў, ды прыбіцца да якога іншага берагу, ціхага і ўтульнага, бо колькі ж можна трываць гэта бязладдзе? А куды падзецца? З’ехаць за свет? Дык няма ніякіх дакументаў. Пачнуць разбірацца… Дазнаюцца… Няма выйсця, няма куды галавы прыхінуць…"

64

Тадзік прабыў у Ванды амаль месяц. Рана не зажывала, гнаілася. Знахар прыходзіў, прамываў яе газаю, прыкладаў нейкія мазі, але дапамагала мала. Бурчаў сабе пад нос: "Аслабла цяпер моладзь. Раней на нас усё зажывала хутка, як на сабаках".