Зинаида Дудюк - Лаза

– Няма часу, даруе…

– А калі не даруе?

– Пакліч яе!

– Зараз выйдзе сама. Я папярэдзіў…

– Добра, пачакаем…

Маёр выгнаў машыну з двара. У гэты час з’явілася на ганку Ванда з валізкаю, падышла да машыны, аддала Тадзіку паклажу, пажадала шчаслівага шляху, памахала рукою на развітанне. Руткоўскі нават не выйшаў з машыны, не падзякаваў, што вельмі абурыла Тадзіка. "Камандзір і ёсць камандзір! Звык карыстацца падначаленымі. Але ж Ванда – не яго падначаленая, магла адмовіць і не прыняць кватарантаў, магла наогул здаць нкусаўцам, – абурана падумаў Тадзік. – А яна карміла, абмывала, даглядала нас столькі часу. І такая няўдзячнасць з боку маёра! Гэта проста недаравальна. Добра, што я паспеў падзякаваць". Успомніў яе мяккую і цёплую руку – і пяшчота разлілася па целе.

Ехалі да пушчы даўгавата, потым звярнулі на лясную дарогу, прашытую карэннем дрэў, ад чаго машыну неміласэрна трэсла. Руткоўскі час ад часу пытаў у сувязнога, куды звярнуць і замаўкаў, яму не трывалася ўбачыць сваіх жаўнераў. Селішчы аб’язджалі кругаля, вялікіх дарог пазбягалі, каб не сустрэцца з якімі пільнымі вайсковымі патрулямі ці нкусаўцамі. Нарэшце дарога скончылася, маёр спыніў машыну, спытаў:

– Далей не праедзем?

– Толькі пешкі.

– Шкада. У такім разе трэба прыхаваць самаход, нам ён яшчэ спатрэбіцца.

Хлопцы ламалі яловае голле і прыкідвалі ім машыну, пакуль яна не знікла пад зялёнаю сховаю.

– Выдатна, а цяпер вядзі на базу... – загадаў маёр Гілю.

Першымі іх сустрэлі вартавыя, узрадавана адрапартавалі камандзіру, што ахоўваюць лагер. Ён прыняў рапарт, аддаў чэсць, усміхнуўся, абняў жаўнераў, спытаў:

– Як вы?

– Выдатна, пан маёр.

– Працягвайце службу.

Перад уваходам у лагер Руткоўскі прапанаваў:

– Давайце, хлопцы, я прыкінуся нямоглым, а вы вядзіце мяне пад рукі.

Ён павіс на плячах Тадзіка і Гіля, а тыя валаклі яго з сумнымі тварамі, усім сваім выглядам паказваючы, што здарылася бяда. Жаўнеры выбеглі насустрач, абступілі маёра, нехта крыкнуў:

– Камандзір паранены! Санітараў сюды!

У гэты момант Руткоўскі выпрастаўся, усміхнуўся. Усе зразумелі, што камандзір пажартаваў і радасна пачалі вітаць яго.

– Стройся, – скамандаваў ён і радасна абвёў вачамі сваю брыгаду, хоць і парадзелую, але боездольную. – Дзе Бусел? – спытаў ён першага камандзіра аддзялення, які трапіў на вочы.

– Паручнік Бусел загінуў.

– Як такое магло здарыцца?

– У сутычцы з чырвонымі пан паручнік быў цяжка паранены і памёр на руках жаўнераў.

– Шкада, добры быў афіцэр. Вечная яму памяць, зямля пухам і царства нябеснае. А цяпер усім вольна.

З гэтага дня пачалося новае жыццё жаўнераў. Дробнымі гуртамі яны выходзілі на вялікія дарогі, сядзелі ў засадах, забівалі савецкіх вайскоўцаў, прыносілі трафеі: зброю, дакументы і вопратку забітых. Хутка гэтага дабра набралася даволі, што акаўцы маглі пераапранацца ў адзенне чырвонаармейцаў і хадзілі па мястэчках і гарадах, аббіралі крамы, рабавалі насельніцтва. Пра ўсё здзейсненае дакладвалі Каэтану Руткоўскаму. Ён моўчкі прымаў рапарты, іншы раз хваліў жаўнераў за асабліва дзёрзкія налёты, іншы раз нічога не казаў, а проста адсылаў людзей адпачываць. Тадзік на такія аперацыі не выязджаў. Быў увесь час пры штабе, што яму ўжо даволі надакучыла, хацелася і самому браць удзел у нейкай важнай аперацыі. Пра гэта ён сказаў Руткоўскаму, які абыякава зірнуў на ад’ютанта і прамовіў:

– У цябе, Базан, пасада такая – быць увесь час каля камандзіра. А калі яна табе не падабаецца, дык я цябе пашлю на кухню дапамагаць кухару.

– Ну, што вы такое кажаце, пан маёр? Я хачу ваяваць, а не бульбу абіраць.

– Ты пры штабе, тут тваё месца. Паглядзі на карту. Ведаеш, дзе праходзіць "лінія Керзона"?

– Прыкладна…

– Хм, прыкладна ён ведае! Гэта цяпер новая мяжа паміж СССР і Польшчай! Забудзь пра Крэсы! Тое, за што мы ваявалі, праглынуў вялікі драпежнік. Не ведаю, дзе магілы бацькоў, а мо яны яшчэ дажываюць век у сібірскай тайзе. Не ведаю, дзе магіла брата, недзе кінулі яго ў роў каля Брэста. Ніколі мне не вярнуць ягоную спадчыну – маёнтак Руту. Былое скончылася назаўсёды. Заўтра выступаем і рухаемся на нашу гістарычную радзіму за "лінію Керзона". Ідзі і перадай гэта брыгадзе, няхай пакуюць рэчы. І сам збірайся.

– Будзе зроблена, пан маёр, – адрапартаваў Тадзік і пабег выконваць загад, яшчэ не ведаючы, добрае ці дрэннае гэтае новае рашэнне камандзіра, бо вайсковыя загады не ставяцца пад сумненне.

Ён зразумеў, што ім давядзецца зімаваць недзе не надта далёка ад родных Лазнякоў, можа, ён нарэшце адважыцца наведаць маму. Яшчэ яму вельмі хацелася адшукаць Ванду Палубінскую. Было цікава, як яна ўладкавалася на новым месцы. Мо ёй патрэбна якая дапамога? Толькі ўсе звесткі пра яе трэба трымаць у сакрэце ад маёра, бо калі ён нешта даведаецца, дык не дасць спакою маладой удаве. Тадзік уявіў пяшчотны твар і зграбную паставу жанчыны – і сэрца забілася ўсхвалявана. Адзін успамін рабіў яго шчаслівым і ўзнёслым чалавекам.