Виктор Казько - Як я “рабіў шпіёнам у Нью-Ёрку

Калі б не было таго каменя спатыкнення, пэўна, не было б і сённяшняга мяне. Мне быў бы наканаваны лёс маіх хаўруснікаў са зладзейкаватай калячыгуначнай вуліцы Трэцяя Падольская. Славутая на ўсе Каленкавічы і, шчыра скажу, таленавітая была тая вуліца пасляваенных безбацькавічаў што на злодзееў, тое ж на майстроў, творцаў. Я на ёй ці не самы беста­ланны. Але цягнік мой своечасова, сакральна і знакава прытармазіў сярод балота і павёз мяне зусім у іншы свет, у іншую рэчаіснасць, пра якую я ні слыхам і ні дыхам.

Камень спатыкнення збіў мяне з нашага вулічнага падольскага тропу. Неадчэпна і абцугова назаўжды выцягнуў мяне з наканаванасці, а мо й наадварот, пацягнуў у маю наканаванасць, схаваную тады ад мяне свядомасць, у такія далі, што і прымроіцца не маглі. Пра якія толькі спявалі п’яныя бязвокія і бязрукія салдаты, інваліды вайны, абсечана, слупкамі седзячы на вазках з падшыпнікавымі коламі: “Я свет увесь прайшоў, да самай Амерыкі, дзе ўсе дамы каменныя і двухпавярховыя”.

Балотны камень пайшоў за мной. Хаця, больш дакладна, павёў, пацягнуў мяне. Я пачаў яго сніць. Ці не спрэс камянёвымі былі і мае сны ўжо ў сталасці, калі я трапіў у Кузбас, у Горную Шорыю і пачаў нейкі час рабіць геолагам, горным праходчыкам. Капаў, біў, як там гаварылі, шур­фы і канавы, даходзіў да скальнага грунту. І на адвалах выкінутай вонку пароды падоўгу разглядаў раструшчаныя да друзу камяні. Знаходзіў у іх адбіткі на тысячагоддзі, а мо на мільёны гадоў адбеглага ад мяне жыцця, існага колісь тут. У большасці расліннага: асокаў, папарацяў, бо чалавека і звера мо тады яшчэ не мелася. Задуменна застыглыя нямыя адбіткі пялёсткаў кветак, востралістых траў. Чарамшы, рамонку, нібы хтосьці гадаў на апошніх, рваў і кідаў на камень у вечнасць, і таксама касіў колішні сітнік на спажыву жывёле.

А потым я іх сніў. Сніў мноства камянёў з захаванай у іх мінуўшчынай. Адбіраў хоць трохі каляровыя, найбольш выразныя і ацалелыя. Хаваў пад падушку і задаволена засынаў. У сненнях, сярод ночы, здаецца, прачынаўся, падсвядома абмацваў узгалоўе, шукаючы бягучае і мінулае. Пуста. Толькі раптоўны сонечны пробліск променю працінаў мяне і ложак, як азоранае вітанне з даляў былога пачатку майго дня. І гэта доўжылася і доўжылася ў працяг усяго юнацтва і сталення.

І, што дзіўна, мяне ніколькі не займалі шматлікія сталактыты і сталагміты, якія я знаходзіў у мностве пячор Горнай Шорыі. Утвораныя з іх крышталёвыя з завіслай слязінкай вечнасці на востраносых шчыках, празрыстых да болю вежава накшталт вытанчана гранёных, нібыта зімовыя ледзяшы, вяшчуноў і носьбітаў старажытнасці, як пра гэта пачалі гаварыць пазней. Выплаканы час і прасцяг невядома калі і кім. Празрыста збалелыя - застыглае пячорнае вока з векавой слязой на ім спатыкнулася, пэўна, на мне, мо яшчэ ненароджаным. І прыглядвала, цікавала за мной. Я не зважаў на яго, быў няўважлівы на яго сляпое зацятае маўчанне. Фаласы вякоў, пацёкава навіслыя са столі пячор з кропелькай празрыстай вады, насення на кончыку - гэта было ніколькі не наскае, не маё, не паляшуцкае.

А пасля таго лета, у якім я здабыў камень на балоце, у верасні, калі мяне прымалі ў піянеры, я прынёс сваю знаходку ў школу. А яшчэ праз дзень ці два мяне пацягнулі на педсавет. Я ішоў на яго амаль упэўнены: здымуць з мяне чырвоны гальштук. Няварта і думаць, чаму і за што. Безліч было ў маім дзяцінстве чаму і за што. Кожны дзень. Толькі на дзіва педсавет сустрэў мяне маўчаннем ў прыглядку, яшчэ на парозе, нібы нешта непазнанае, засушанае і прышпіленае да аркуша белай паперы ў школьным гербарыі. І ўпершыню мяне не ўшчувалі, абыходзіліся як з чалавекам без заганаў і вымоваў у штодзённай прыроджанай шкадлівасці.

А потым доўга распытвалі, дзе я знайшоў той камень. Ці не было там яшчэ чаго, што кінулася ў вочы.

- А як жа, - адказаў я. - Бацька быў. Сітнік касіў. Але той сітнік...

Пасмяяліся, збянтэжылі мяне, абвінавацілі ў тым, што я невук.

Настаўнікі, што з іх возьмеш:

- Бацька - гэта хто, нешта адушаўлёнае, а што - нежывое.

Пра мае былыя шкоды не ўзгадвалі. Зняць гальштук не пагражалі. Не папікалі нават тым, што калі не пачну вучыцца, то ўсё жыццё буду каровам і валам хвасты круціць. Наадварот, сышліся на тым, што мо будзе з мяне і толк, калі падольская бесталач выйдзе. Галава ёсць, і ў ёй не толькі мякіна ды тырса, нешта яшчэ ўклалі, цяміць. Мае клёпкі, вока мае прыкметлівае. Пад ногі сабе дапытліва ўглядаецца. Малайчына, малайчына, хаця і з Трэцяй Падольскай.

З педсавету я выйшаў узнёсла-лёгкі. Цвёрда вырашыў яшчэ больш пільна глядзець сабе пад ногі. І калі што знайду вартае на балоце, у лесе ці нават на вуліцы - цягнуць адразу ў школу. Толькі атрымалася так, што выпала мне цягнуць не ў школу, а ў міліцыю. Прыглядаючыся сабе пад ногі, адзін за другім я знайшоў два кашалькі. Дабрачыя, скураныя, але пустыя, без капейчыны грошай, хаця з зусім непатрэбнымі мне пашпартамі і нейкімі іншымі паперчынамі.