Jerzy Pilch - Miasto utrapienia

– Nie denerwuj się – jak zwykle czytała w moich myślach – w końcu nie jestem szeregową ofiarą współczesnej humanistyki. Kojarzę wprawdzie wszystko ze wszystkim, ale robię to inteligentnie i nie zapominam o docieraniu do prawdy. Dlatego pytam: może twój stary poza bierną przynależnością do totalitarnej epoki miał jednak jakieś antytotalitarne zasługi? Jakaś działalność opozycyjna? Jakieś roznoszenie ulotek? Może był więziony przez policję polityczną albo chociaż zatrzymany na 48 godzin? Prześladowany? Pałowany? Internowany?

– Owszem, mój stary raz był internowany, tyle że w izbie wytrzeźwień. Obawiam się, że nie o ten rodzaj ograniczenia swobód obywatelskich ci chodzi.

– Patryku! Ty chyba żartujesz! Wszyscy urodzeni w roku 1952, w ogóle wszyscy urodzeni na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych byli całkiem na serio internowani! Zwłaszcza mężczyźni! Patryku! Twój stary jest Solidarity generation! On musiał być internowany! Patryku! Przypomnij sobie! Chyba że… – Konstancja często spoglądała na mnie łakomie, ale tym razem w spojrzeniu jej była żarłoczność połączona w dodatku z pensjonarską ekscytacją.

– Chyba że co?

– Chyba że się ukrywał! Przypomnij sobie!

– Słuchaj, ja miałem wtedy cztery, w najlepszym razie pięć lat i pamiętam jedynie, że spikerzy telewizyjni byli w mundurach, co zresztą wydawało mi się normalne. Stary mój, jeśli w ogóle coś ukrywał, to swoje ekscesy przed matką. Podobno wracał rano i tłumaczył, że godzina policyjna zaskoczyła go u kolegi, a dać znać nie mógł, bo telefony wyłączone. Ale tego oczywiście nie pamiętam, to są szczegóły zaczerpnięte, że tak powiem, z bolesnych przekazów rodzinnych. Nie pamiętam, ale wiem. Stary, jak w końcu każdy, kto się kiedyś urodził, był w swoim pokoleniu, ale nie miał z tym pokoleniem nic wspólnego… Swoją drogą, Konstancjo, czasem dziwi mnie twoja skłonność…

– Dziwi cię moja skłonność do streszczania dziejów najnowszych z perspektywy seksu? – Konstancja w okamgnieniu śmiertelnie spoważniała, mnie zaś zamurowało. Jak zwykle wychodziło na to, że jest jakieś sześć albo siedem rozumowań do przodu.

– No niezupełnie, nie to, jeszcze nie to chciałem poruszyć. Na razie chciałem powiedzieć, że niekiedy dziwi mnie twoja skłonność do obracania każdej rozmowy w kabaretowy skecz. Przecież ty doskonale wiesz, jak było; już nie mówię ryzykownie, że po prostu pamiętasz dużo więcej ode mnie, ale przecież ty się świetnie orientujesz. Nie tylko na wydziale masz opinię osoby bardzo biegłej zarówno w polityce, jak i w historii najnowszej… Ja też w końcu to i owo przeczytałem, ale to ty jesteś scientiarum praevalentium margarita, czyli po naszemu pearl of the science.

– Patryku, muszę ci, niestety, odpowiedzieć stereotypowo: ty się faktycznie nieźle w pewnych rzeczach orientujesz, powiedziałabym, że nawet, zwłaszcza jak na swoją szczeniackość, niepokojąco znasz się na pewnych rzeczach. Ale kompletnie nie znasz się na ludziach. A już na kobietach nie znasz się wcale. To, co ty bierzesz za przypływy mojej głupoty, to są, owszem, nieodparte i mocniejsze ode mnie ataki drzemiącego we mnie upiornego luda, który od czasu do czasu musi zrobić: Gu! Gu! Gu! Rozumiesz? Każdy człowiek! Każdy! Ja też! Każdy ma od czasu do czasu potrzebę przeistoczenia się w upiornego luda i zrobienia Gu! Gu! Gu!

– No nie wiem… Nie słyszałem… Może są jakieś grupy, co chcą się przeistaczać w upiornego luda… Jakieś wąskie grona elitarnych intelektualistów… Ale wszyscy? Wykluczone!

– Ależ oczywiście, że wszyscy. Wszyscy to mają, choć różnie to nazywają. W każdym drzemie dziecko. W każdym drzemie zwierzę. W każdym zły duch siedzi. W każdej kobiecie tkwi mała niegrzeczna dziewczynka. W każdym mężczyźnie – niesforny chłopiec. Oto podstawowe i oczywiście powierzchowne aforyzmy na ten temat. Każdy ma w sobie jakiegoś gnoma, karła, diabelski pomiot, czarcie nasienie albo tylko krwiożercze niemowlę, co cały czas czeka, żeby na wierzch wyleźć i wrzasnąć po swojemu. Nie czułeś tego nigdy? Nie miałeś tego nigdy? nigdy nie miałeś ataku nagłej i nieodpartej ochoty…?

– Ochoty, żeby przeistoczyć się w krwiożercze niemowlę? Nie uwierzysz, ale nie miałem.

– Nie wysilaj się na złośliwości i nie udawaj, że nie wiesz, o co chodzi. Miałeś takie ochoty, ale nie chcesz się przyznać. Albo nie pamiętasz. Albo sam nie wiesz, że je miałeś. Sam nie wiesz, że jesteś pedałem, jak mawiał pewien klasyk współczesnej literatury polskiej, zalecając się do mojego kolegi… I co zabawne, miał rację… – Konstancja zamyśliła się na chwilę. – Ale mniejsza z tym. Wszyscy to mają, choć do pełnej i zwłaszcza publicznej ekspresji dochodzi rzadko. Ale za to w samotności! Spróbuj sobie kiedyś uświadomić wszystkie rzeczy, które robisz, jak jesteś sam… Pozy, miny, czynności najdziwniejsze. Tak, ludzie, jak są sami, bardzo dziwne rzeczy robią. I bardzo dziwne dźwięki wydają. Nie szykuj się do błyskotliwej polemiki, bo nie mam na myśli pierdzenia. Chodzi o inny rodzaj akustyki. O czysty nieartykułowany bełkot. O najciemniejszą i najstrzelistszą pieśń krystalicznego bełkotu. Jakbyś oprócz słyszenia PINów miał dar słyszenia tego, co słychać pod dachami domów i sufitami mieszkań, to byś dopiero usłyszał upiorne rzężenie! Makabryczne wycie! Piekielny skowyt gaworzenia, stękania i pojękiwania! Nieludzki jazgot nieustannych zdrobnień! Totalne nieartykulacje! Chrypoty, miaukoty, chrząkoty! Do dziś żywy prasłowiański język z epoki kamienia łupanego! Zwierzęcy ryk samych samogłosek: Aaaaa! Yyyyy! Uuuuu! Różne, bardzo różne wycia słychać w polskich domach. Na zewnątrz rzadziej, ale pokusa jest tym większa. Miałeś taką pokusę?

– Nie, nie miałem takiej pokusy – odpowiedziałem podniesionym głosem.

– Zaraz. Poczekaj. – Konstancja odgrywała rolę zewnętrznie stoicko spokojnej, a wewnętrznie w najwyższym stopniu zniecierpliwionej nauczycielki. – Zaraz. Spokojnie. Nie odpowiadaj, dopóki nie usłyszysz, jak brzmi

pełne pytanie. Przecież nie wiesz, jak brzmi pełne pytanie? OK? Teraz uważaj. Pełne pytanie brzmi: Czy nigdy nie miałeś ataku nagłej i nieodpartej ochoty, żeby nagle na środku ulicy, w tłumie, albo na jakimś wytwornym bankiecie, albo najlepiej na jakimś pompatycznym pogrzebie na cały głos zrobić: Gu! Gu! Gu! albo Tju! Tju! Tju! albo Hy! Hy! Hy! Albo po prostu zawyć nieczytelnie i zwierzęco, zakwililić, zarzęzić, żeby bez powodu przeraźliwie zapiszczeć: Piii! Piii! Piii!?

– Szczerze mówiąc, też nie… – odpowiadałem bez przekonania. – Nie przyszło mi to dotąd do głowy. – Mówiłem bez przekonania nie dlatego że kłamałem, ale dlatego że nie mogłem powiedzieć prawdy. Co niby miałem powiedzieć mojej dotkliwie rąbniętej Konstancji? Że owszem, rąbnięta jest dotkliwie, ale w porównaniu ze mną to jest nic? Co jej miałem powiedzieć? Że we mnie nie siedzi żaden upiorny lud, złośliwy gnom, przeraźliwy karzeł czy zły duch, ale że owszem, siedzi we mnie mały natarczywy Ojciec Święty, który faktycznie tylko czeka, żeby wyleźć na wierzch? Albo że mój gnom, duch, demon, diabeł, co tam jeszcze, przybrał postać Głowy Kościoła Powszechnego? Co jej miałem powiedzieć? Że nie mam żadnej pokusy, żeby znienacka w tłumie zrobić Gu! Gu! Gu!, ale że mam straszną i nieustanną pokusę, żeby ten tłum pobłogosławić, wygłosić doń papieską homilię i wprowadzić go w euforię jakimś pontyfikalnym żartem? Że wprawdzie moja dziecinna mania zostania papieżem dawno minęła, choć i tak za długo trwała, ale że jakby ktoś zajrzał pod sufit mojego mieszkania (nie mówiąc o suficie mojej czaszki), to dalej niejedno mógłby pod tym względem zobaczyć? Że moje ręce w samotności nieraz same się ku urbi et orbi wyciągają? Że mój krok, jak nieraz z pokoju do kuchni idę, wiadome ma dostojeństwo? Że jak kogoś słucham, w bardzo określony sposób chylę ku niemu głowę? Że owszem, czasem mieszkający we mnie