Васіль Быкаў - Пасля Жыццё

Рэшту таго дня яны ляжалі моўчкі. Дземідовіч то драмаў, то прачынаўся. Перад вечарам прыбегла Серафімка, прынесла кажух, і Дземідовіч таропка загарнуўся ў яго. Стала куды лепш, і ён хваравіта і квела заснуў. Серафімка сказала, што ўначы будзе пячы хлеб, ранічкай прынясе, тады ім голад будзе ня страшны.

А немца ўсё не было, і Хлебнікаў пачаў трывожыцца: ці ня здарылася з ім што кепскае? А можа, пабег да сваіх? Усё магло быць. Ён ужо ведаў, што на вайне хапала ўсяго пад самую завязку…

[Серафімка] ранічкай бегла ў траншэю і напаткала Нохема: вылез з ямы, напалохаў яе. (У бялізьне.) Расказвае ўсё пра [жонку] Цылю. Прывяла ў бліндаж. <���…>

Нохем, фатограф. З мястэчка. У яго Цыля, і двое старых, і двое малых. Усіх пастралялі. Ён вылез з ямы. Трохі чокнуты. То плача, то сьмяецца.

«Што мне ваша пабеда!»

У яго тры сыны вучыліся ў сталіцах: на лётчыка, інжынера, кінааператара. Ён працаваў, але быў задаволены. <���…>

— Яфрэйтар [немец] у вёсцы. Дастае пачак махоркі. Харошы дзед. Быў у тую [вайну] — у палоне. Даў.

— Серафімка пячэ хлеб. Страх. Сьпякла. Прылегла. Недзе: бах-бах! <���…> ля дарогі. (У бульбянішчы.) Заснула. <���…>

Назаўтра [Серафімка] бяжыць парасьнікамі. І паранены Качан. <���…> Паўзе. Паранены ў ногі. <���…> Папрасіўся: ратуй, дам золата. <���…> Прыбягае ў зямлянку. З немцам прыносяць Качана. <���…> (У таго сала.) Дацягнула да траншэі, пакінула. Прыцягнула з немцам. Немец яе памочнік. <���…> Але адкуль золата?

Качан. Бацьку яго раскулачылі ў 37[-м]. Немцы яго зрабілі паліцаем. Але ён уцёк. Куды толькі?

«Як жыць чэснаму чалавеку? Я нікому не хачу служыць. Я сам па сабе».

— Лічыць, бяда пачалася з зямлі. Праклятай зямлі, якую далі ім на 6 едакоў па 2 дзесяціны ў 21 г. Бацька ўлёг [у працу] і стаў кулаком.

— Немцы далі павязку, бельгійскую вінтоўку. Што рабіць? Перш страляць яўрэяў. Ён кінуў вінтоўку ў сажалку, павязку павесіў на плот і пайшоў у поле.

Але тыдзень паходзіць з павязкай.

— Ноччу паліцаі падстрэлілі, і ён поўз. Серафімка бегла, пачула. Пайшла з немцам, прыцягнулі.

— Качан — паліцай, якога нехта падстрэліў. Ён антысеміт і сволач. <���…>

−У зямлянцы. Допыт Качана. Блытаны чалавек. Хадзіць ня можа, але рана ня надта — у зад: скруціла нагу.

<���…> Пакуль хворыя і нямоглыя, як дзеці: паслухмяныя.

А затым стычкі:

Камандзір — Дземідовіч

Нохем — немец

Усе супраць Качана. <���…>

<���…> Спрэчкі ў бліндажы: адступленьне [ — ] у тым стратэгія. Сталін хоча заманіць, каб затым зьнішчыць (Дземідовіч? Хлебнікаў?).

— Хлебнікаў (Дземідовіч) арганізуе ахову: пільнаваць. Удзень садзяць Серафімку. Аднойчы тут паяўляюцца паліцаі. Сядзяць. Ратуе С[ерафімка]. Як?

— Мо’ як у Вайды?

[Нохем зьнікае.]<���…>

— Дземідовіч пачаў папраўляцца. (Капітану горш.) І пачаў думаць: каб застрэліць немца, каб памёр капітан, пра Серафімку…

— Серафімка прынесла хлеб. Радасьць. <���…>

Пачынаюць есьці. <���…> А тут — паліцыя… Паліцаі ходзяць па траншэі. <���…> Марадзёры. У бліндажы ўсе замерлі. <���…>

Пасылаюць Серафімку. Назіраюць двое з траншэі.

Дземідовіч і немец вылезьлі ў траншэю.

Назіраюць.

Немец кажа: надо пук-пук!

Дз[емідовіч] — не!

<���…> Піліпёнкі прыйшлі да яе. Паліцаі сустрэлі яе на сьцежцы <���…>. Дзе Качан? Вядзі. <���…> і яна павяла іх у лес. Як лес скончыўся, сталі.

Там яе згвалцілі… <���…> Іх было трое. Піліпёнак, адзін у шынялі і адзін малады бугай. Яны згвалцілі С[ерафімку]. <���…>

Як з яе знушчаліся ў калгасе — як з сястры ворага народу.

Серафімка радавалася: во дзе мір! Жывуць у міры, як добра. Але не.

<���…>

Яны яе не забілі*. Але яна болей не прыйшла ў бліндаж. <���…>

А ў бліндажы пра яе мяркуюць кожны са свае калакольні. Капітан, Дземідовіч, паліцай [Качан], немец. Есьці няма, вады няма. <���…>

У бліндажы голад. Хто такі Качан? Размова: Хлебнікаў, Дземідовіч, немец. <���…> Хлеб зьелі. К[апіта]н змарнеў. С.[ерафімка] ня йдзе.

Немец ідзе капаць бульбу. Ноччу вараць. <���…>

Дземідовіч ноччу зрабіў спробу ўцячы. І заграз у тарфянішчы. [Немец пайшоў яго шукаць. Знайшоў. Прынёс непрытомнага.] Сьмерць Дземідовіча. Немец яго хавае ў траншэі.