Olga Tokarczuk - Prawiek I Inne Czasy

Cechą tego, co zobaczył Izydor, była tymczasowość. Pod zewnętrzną kolorową otoczką wszystko jednoczyło się w rozpadzie, gniciu i zniszczeniu.

Iwan Mukta pokazał Izydorowi wszystkie ważne rzeczy.

Zaczął od tego, że pokazał mu świat bez Boga.

Potem zaprowadził go do lasu, gdzie chowano rozstrzelanych przez Niemców partyzantów. Wielu z tych mężczyzn Izydor znał. Dostał potem wysokiej gorączki i leżał w chłodnej sypialni na łóżku siostry. Misia nie chciała wpuścić do niego Iwana Mukty.

– Pana bawi pokazywanie mu tych wszystkich strasznych rzeczy. A przecież to jeszcze dziecko.

W końcu jednak pozwoliła Iwanowi usiąść przy łóżku chorego. W nogach położył karabin.

– Iwan, powiedz mi o śmierci i o tym, co się dzieje po śmierci. I powiedz, czy mam nieśmiertelną duszę, która nigdy nie umrze – poprosił Izydor.

– Jest w tobie mała iskierka, która nigdy nie zgaśnie. I ja mam taką w sobie.

– Wszyscy mamy? Niemcy też?

– Wszyscy. A teraz śpij. Jak wyzdrowiejesz, zabiorę cię do nas, do lasu.

– Niech pan już idzie – powiedziała Misia, zaglądając z kuchni.

Kiedy Izydor wyzdrowiał, Iwan spełnił obietnicę i zabrał ze sobą Izydora do rosyjskich oddziałów, które stacjonowały w lesie. Pozwolił mu też oglądać przez swoją lornetkę Niemców w Kotuszówie. Izydor dziwił się, że przez nią Niemcy niczym nie różnią się od Rosjan. Mieli podobny kolor mundurów, podobne okopy i podobne hełmy. Tym bardziej więc nie mógł zrozumieć, dlaczego strzelali do Iwana, gdy w swojej skórzanej raportówce nosił rozkazy od ponurego lejtnanta. Strzelali też do Izydora, gdy mu towarzyszył. Izydor musiał przyrzec, że nikomu o tym nie powie. Gdyby się ojciec dowiedział, złoiłby mu skórę.

Iwan Mukta pokazał Izydorowi jeszcze coś, o czym Izydor nie mógł nikomu powiedzieć. Nie dlatego, że mu nie było wolno, że mu Iwan zakazał, ale dlatego, że wspomnienie to wywoływało w nim niepokój i wstyd. Zbyt wielkie, żeby cokolwiek powiedzieć, lecz nie za wielkie, żeby o tym myśleć.

– Wszystko się ze sobą łączy. Od zawsze tak jest. Potrzeba łączenia się jest najpotężniejsza ze wszystkich. Wystarczy się rozejrzeć.

Kucnął na ścieżce, którą szli, i pokazał palcem dwa złączone odwłokami owady.

– To jest instynkt, czyli coś, czego nie można opanować.

Nagle Iwan Mukta rozpiął spodnie i potrząsnął genitaliami.

– To jest instrument łączenia się. Pasuje do dziury między nogami kobiety, bo na świecie jest porządek. Każda rzecz pasuje do innej.

Izydor zrobił się czerwony jak burak. Nie wiedział, co powiedzieć. Opuścił wzrok na ścieżkę. Wyszli na pole za Górą, gdzie nie sięgał już ostrzał Niemców. Przy opuszczonych zabudowaniach pasła się koza.

– Gdy jest mało kobiet, tak jak teraz, instrument pasuje do ręki, do tyłków innych żołnierzy, do jamki wykopanej w ziemi, do różnych zwierząt. Zostań tu i patrz – powiedział szybko Iwan Mukta i podał Izydorowi czapkę i mapnik. Podbiegł do kozy, przesunął karabin na plecy i opuścił spodnie.

Izydor zobaczył, jak Iwan przylgnął do zadu kozy i zaczął rytmicznie poruszać biodrami. Im szybsze stawały się ruchy Iwana, tym bardziej Izydor nieruchomiał.

Gdy Iwan wrócił po czapkę i mapnik, Izydor płakał.

– Czemu płaczesz? Żal ci zwierzęcia?

– Chcę wrócić do domu.

– Pewnie. Idź! Każdy chce wrócić do domu.

Chłopiec odwrócił się i pobiegł do lasu. Iwan Mukta otarł spocone czoło dłonią, włożył czapkę i, pogwizdując smutno, ruszył dalej.

Kłoska bała się ludzi w lesie. Obserwowała ich z ukrycia, gdy naruszali spokój lasu swoim obcym szwargotaniem. Mieli grube ubrania, których nie zdejmowali nawet w upały. Taszczyli ze sobą broń. Nie dotarli jeszcze do Wydymacza, ale przeczuwała, że nastąpi to wcześniej czy później. Wiedziała, że tropili się nawzajem po to, żeby się zabić, i zastanawiała się, dokąd mogłyby z Rutą przed nimi uciec. Często zostawały na noc u Florentynki, ale we wsi Kłoska była niespokojna. W nocy śniła, że niebo jest metalową pokrywą, której nikt nie jest w stanie unieść.

Kłoska długo nie była w Prawieku i nie wiedziała, że wolska droga stała się granicą między Rosjanami a Niemcami. Nie wiedziała, że Kurt zastrzelił Florentynkę, a koła wojskowych samochodów i karabiny zabiły jej psów. Kopała schron pod domem, żeby obie miały się gdzie schować, gdy przyjdą mężczyźni w mundurach. Zapamiętała się w kopaniu schronu. Była nieostrożna. Pozwoliła iść Rucie samej do wsi. Zapakowała jej koszyk z jeżynami i kradzionymi z pola ziemniakami. Dopiero kiedy Ruta poszła, Kłoska zrozumiała, że popełniła straszny błąd.

Ruta szła z Wydymacza do wsi, do Florentynki, swoją stałą trasą. Przez Papiernię, a potem wolską drogą biegnącą brzegiem lasu. W wiklinowym koszu niosła jedzenie dla starej. Miała przyprowadzić od Florentynki psa, żeby je ostrzegał przed ludźmi. Matka powiedziała jej, że jak tylko zobaczy jakiegoś człowieka, obojętne, czy to będzie ktoś z Prawieku, czy obcy, ma wejść w las i uciekać.

Ruta myślała tylko o psie, kiedy zobaczyła człowieka, który sikał na drzewo. Zatrzymała się i powoli zaczęła się cofać. Wtedy ktoś bardzo silny chwycił ją z tyłu za ramiona i boleśnie je wykręcił. Ten, który sikał, podbiegł do niej i uderzył ją w twarz tak mocno, że Ruta zwiotczała i upadła na ziemię. Mężczyźni odstawili karabiny i gwałcili ją. Najpierw jeden, potem drugi, a potem przyszedł jeszcze trzeci.

Ruta leżała na wolskiej drodze, która była granicą między Niemcami a Rosjanami. Obok niej leżał koszyk z jeżynami i ziemniakami. Tak znalazł ją drugi patrol. Teraz mężczyźni mieli mundury w innym kolorze. Po kolei kładli się na niej i po kolei jeden drugiemu dawali do potrzymania karabiny. Potem, stojąc nad nią, palili papierosy. Zabrali koszyk i jedzenie.

Kłoska znalazła Rutę za późno. Dziewczynka miała sukienkę zadartą aż na buzię i pokaleczone ciało. Brzuch i uda czerwieniały od krwi, do której zlatywały się muchy. Była nieprzytomna.

Matka wzięła ją na ręce i umieściła w dole, który kopała pod domem. Położyła ją na liściach łopianu – ich zapach przypominał dzień, kiedy umarło jej pierwsze dziecko. Położyła się obok dziewczynki i wsłuchiwała się w jej oddech. Potem wstała i drżącymi rękami mieszała zioła. Zapachniało arcydzięglem.

W któryś dzień sierpnia Rosjanie powiedzieli Michałowi, żeby zebrał wszystkich ludzi z Prawieku i wyprowadził do lasu. Powiedzieli, że Prawiek znajdzie się lada dzień na linii frontu.

Zrobił tak, jak chcieli. Chodził po wszystkich chałupach i powtarzał:

– Lada dzień Prawiek znajdzie się na linii frontu. Z rozpędu zaszedł też do domu Florentynki, i dopiero gdy zobaczył puste psie miski, przypomniał sobie, że Florentynki już nie ma.

– Co będzie z wami? – zapytał Iwana Mukty.

– My jesteśmy na wojnie. To dla nas jest ten front.

– Moja żona jest chora. Nie chodzi. My oboje zostaniemy.

Iwan Mukta wzruszył ramionami. Na furmance siedziała Misia i Papugowa. Tuliły dzieci. Misia miała oczy zapuchnięte od łez.

– Tato, jedźcie z nami. Proszę cię. Proszę.

– Będziemy pilnować domu. Nic złego się nie stanie. Przeżyłem gorsze rzeczy.

Jedną krowę zostawili Michałowi, jedną przywiązali do wozu. Izydor wyprowadził pozostałe z obory i zdjął im z szyi powrozy. Nie chciały iść, więc Paweł podniósł z ziemi kij i walił je w zady. Wtedy Iwan Mukta gwizdnął przeciągle i wystraszone krowy ruszyły truchtem przez zagony Stasi Papugowej w pola. Widzieli je potem z furmanki, jak stały, ogłupiałe od nieoczekiwanej wolności. Misia płakała całą drogę.