John Irving - Wymyślona dziewczyna

W naszym kraju literaci muszą imać się nauczania na zajęciach z twórczego pisania; bez nich nie przetrwaliby jako pisarze. A nieliczni uczniowie, którzy naprawdę korzystają z takich kursów, czerpią stamtąd zachętę do dalszej pracy i zyskują na czasie; pisarze, zwłaszcza młodzi, bardzo tego potrzebują.

Sęk jednak w tym, że nie każdy pisarz umie i powinien uczyć. Wielu z nich zachowuje zbyt duży dystans w stosunku do studentów, żeby móc nawiązać konieczne w tej pracy bliskie kontakty międzyludzkie; inni czują się w obecności „młodych ludzi” wyraźnie nieswojo – jeszcze inni są zbyt wrażliwi jak na okropne zwyczaje, panujące na uniwersyteckich wydziałach filologii.

Należałem kiedyś do ciała pedagogicznego anglistyki (w Windham), gdy starszy stażem profesor zwyczajny zaproponował, żeby żaden z nauczycieli nieposiadających tytułu doktora nie miał prawa zabierać głosu w sprawach dotyczących programu nauczania. Byłem jedynym członkiem tego gremium bez doktoratu, więc starałem się bronić, popierając zdanie starszego kolegi, próbowałem nawet podlizać się, mówiąc, że napisanie pracy doktorskiej to „nie lada” wyczyn. Uważałem jednak, że powinienem zachować się uczciwie i uświadomić im, że niebawem wychodzi drukiem moja pierwsza powieść, której napisanie winno być potraktowane na równi ze stworzeniem ich prac naukowych; chciałem więc wstrzymać się z głosowaniem na zebraniach do chwili publikacji dzieła.

Sądziłem także, że zachowam się uczciwie, uprzedzając, iż mam zamiar napisać drugą, trzecią i – jeśli pozwolą mi na to siły i zdolności – wiele następnych powieści oraz że spodziewam się, że po każdej książce przyznają mi prawo do kolejnych głosów. Ku mojemu zaskoczeniu, słuchacze nie zareagowali z humorem godnym powyższej argumentacji; propozycję zasłużonego kolegi odrzucono jednak nieznaczną większością głosów.

Wielu znanych mi pisarzy woli pisać niezliczone ilości artykułów do gazet i czasopism niż mieć do czynienia z nadętym obłędem uniwersyteckich ciał pedagogicznych. Ja zaczynałem pisać wcześnie rano – dzieci pomagają się skupić. Spotykałem się ze studentami w ramach zorganizowanych zajęć, śniłem na jawie podczas rad programowych, potem udawałem się do sali zapaśniczej – do najróżniejszych sal zapaśniczych – i na dwie godziny zapominałem o całym świecie. Na szczęście dzięki temu nie musiałem śpieszyć się z pisaniem. Mogłem też machnąć ręką na ten rodzaj kontaktów z uniwersytetami, który jest rzeczywiście obrzydliwy i nieznośny dla wielu znanych mi pisarzy. Podsumowując: pisarze z reguły muszą utrzymywać się z czegoś poza samym tworzeniem, o którym najbardziej marzą. A materialne warunki życia pisarzy wcale się nie poprawiły – z wyjątkiem kilku wybrańców losu, na przykład mnie.

W 1968 wydawnictwo Random House wypłaciło mi W siedem i pół tysiąca dolarów zaliczki za pierwszą powieść, która ukazała się w roku następnym. Redagował ją Joe Fox. W Random House pracuje do dzisiaj i zajmuje się moimi powieściami. Powiedział mi niedawno, że obecnie pisarz dostaje za pierwszą powieść – „przy szansach powodzenia podobnych do perspektyw książki pod tytułem «Uwolnić niedźwiedzie» – zaliczkę w wysokości 12,5 tysiąca dolarów. (Richard Seaver, redaktor z wydawnictwa Arcade, twierdzi, że Fox się myli i zaliczka nadal wynosi 7,5 tysiąca).

W 1968 roku, mając na utrzymaniu żonę i dziecko, mogłem za taką zaliczkę przeżyć prawie rok, ale nie chciałem w ten sposób zmuszać się do pośpiesznego wydania drugiego utworu. Cały czas uczyłem i byłem trenerem, jednocześnie pisałem drugą, potem trzecią i czwartą powieść – w umiarkowanym tempie.

Mogą mi państwo wierzyć, że w tamtych czasach trzyosobowej rodzinie łatwiej przychodziło utrzymać się przez rok za siedem i pół tysiąca niż dzisiaj za dwanaście i pół – nawet przy założeniu, że kwota „przeciętnej” zaliczki, podana przez Joego Foksa, jest prawdziwa. Ile egzemplarzy książki „Uwolnić niedźwiedzie” wtedy sprzedano? Około ośmiu tysięcy w twardej oprawie – przyzwoita liczba, która przerosła oczekiwania zarówno moje, jak i wydawcy. Pierwsze wydanie tego rodzaju powieści wahałoby się obecnie między 7,5 a 10 tysiącami – z tą różnicą, że sprzedaż 8 tysięcy egzemplarzy nie pozwoliłaby spać spokojnie ani wydawcy, ani autorowi, a w 1969 roku tak bardzo zadowoliła mnie i Joego Foksa.

(Nawet dziesięć lat później z trudem mieściło mi się w głowie, że po napisaniu „Świata według Garpa” będę mógł żyć z samego pisania. Nie tęsknię do zajęć z twórczego pisania – to ciężka i czasochłonna praca. Był to jednak przywilej, któremu warto było poświęcić trochę czasu; korzystali też na tym studenci – nawet jeśli nieliczni).

Kiedyś zapytałem pana Foksa, czy opublikowałby „Uwolnić niedźwiedzie”, gdyby ta powieść znalazła się na jego biurku w Random House dzisiaj. Joe wahał się chwilę za długo, po czym odparł „Tak, chyba tak, ale…”. Odpowiedź jest zapewne przecząca.

Twórczego pisania uczyłem w sumie przez jedenaście 17 lat; trenerem zapasów pozostałem natomiast jeszcze długo po tym, gdy „Świat według Garpa” uwolnił mnie od konieczności imania się różnych ubocznych zajęć. Pracowałem jako trener do 1989 roku, gdy skończyłem czterdzieści siedem lat, i to nie tylko dlatego, że wolałem zapasy od uczenia; głównym powodem sympatii dla zapasów były sukcesy odnoszone w tej dziedzinie przez moich dwóch starszych synów: byli lepszymi (również siłowo) zapaśnikami niż ja, i kierowanie nimi znaczyło dla mnie więcej niż moje własne, skromne osiągnięcia sportowe.

W roku 1983 Colin, walczący w barwach Northfield Mount Hermon, zdobył na corocznym turnieju w Lehigh tytuł mistrza kraju prywatnych szkół średnich w wadze do 152 funtów; w tymże roku zdobył mistrzostwo Nowej Anglii klasy A w wadze do 160 funtów – dziwnym zbiegiem okoliczności w finale położył na łopatki zawodnika Exeter. Został tam także wybrany Najlepszym Zapaśnikiem Turnieju i otrzymał nagrodę im. Teda Seabrooke’a. Prawdę mówiąc, wolałbym, żeby Ted sam zobaczył triumf Colina. Widział mojego syna na macie tylko raz, gdy ten dopiero zaczynał uprawianie tej dyscypliny sportu.

– Ma dłuższe od ciebie ramiona – zawyrokował Ted. – Powinieneś mu pokazać rzut poprzeczny.

W rezultacie w 1983 roku, zdobywając mistrzostwo Nowej Anglii i kraju, mój syn położył większość przeciwników na łopatki za pomocą tego właśnie rzutu. Mierzący metr osiemdziesiąt wzrostu Colin był jak na zapaśnika wagi średniej wysoki. Jego trener z college’u miał chyba dobre intencje, ale niepotrzebnie kazał Colinowi zabrać się do podnoszenia ciężarów, aż zmieści się w kategorii wagowej do 177, a potem do 190 funtów. Mój syn nie był urodzonym zawodnikiem wagi ciężkiej, najlepiej czuł się jako wysoki zapaśnik wagi średniej. Obecnie, w wieku lat trzydziestu, Colin omija z daleka siłownię i jeździ na rowerze górskim; jest bardzo szczupłym zawodnikiem do 175 funtów.

Jego młodszy brat, Brendan, tak jak ja kwalifikował się do lekkich kategorii wagowych; w przeciwieństwie do mnie był jednak wysoki – metr siedemdziesiąt sześć. Jest tak chudy, że wygląda jakby miał ponad metr osiemdziesiąt. (Ja mam tylko metr sześćdziesiąt pięć, czyli mieszczę się w „normie”). Naturalnie obaj wychowali się w sali do zapasów – od małego baraszkowanie po matach weszło im w krew; o ile dobrze pamiętam, Brendan nauczył się na macie chodzić. W odróżnieniu od Colina, który zaczął walczyć dopiero w liceum, Brendan miał na koncie zwycięstwa w sześciu turniejach szkół podstawowych w Nowej Anglii. (Pierwszy turniej wygrał, ważąc 82,5 funta). Jeszcze zanim zaczął uprawiać zapasy w drużynie Akademii Vermont, był bacznie obserwowany przez zawodników i trenerów, którzy sprawdzali, czy jest godnym następcą sławnego starszego brata, Colina Irvinga; to było dla niego poważnym obciążeniem, tym bardziej że miał dużą skłonność do kontuzji, których Colin mało doświadczył w swej karierze.