Арлоў Уладзімір - Сланы Ганібала

У верасьнi былы безнадзейны хворы адчынiў новую краму, а ў сьнежнi прыехаў на сваёй «Таёце» на прэзэнтацыю «Дзесяці вякоў беларускай гiсторыi» У. Арлова i Г. Сагановiча. Праўда, кнiгу чамусьцi не купiў. Магчыма, пакiнуў гэты сродак у запасе.

9.

Я не мастацтвазнаўца. Я проста адчуваю й ведаю, што ўсё, што робiць з скурай i з скуры мая спадарожнiца мастачка Марына — велiкоднае яйка або складаныя вытанчаныя кампазыцыi — гэта таленавiта i шматзначна ў сэнсе ня толькi асацыятыўным, але і фiлязофскiм.

Сьцены галерэi, дзе адбываецца вэрнiсаж, памятаюць Карла XII, i мне хочацца, каб яны запомнiлi й нас. Яшчэ мне хочацца падысьцi да кампазыцыi «Фаўна сноў» i ўкрадня пакласьцi на яе руку, бо так называецца i адна з маiх кнiжак. Але юная журналiстка, якая цiкавiцца не беларускiм мастацтвам, а «нашым» прэзыдэнтам, бярэ мяне за гузiк, выводзiць у фае i пстрыкае дыктафонам.

Яна глядзiць зь непрыхаваным недаверам i кажа, што напрыканцы XX стагодзьдзя гэтага ня можа быць. Я аддаю ёй нумар «Народнай волi» з партрэтамi зьнiклых Захаранкi, Ганчара й Красоўскага i запрашаю наведаць Менск 25 сакавiка. Яна пытаецца, цi не баюся я вяртацца. Найлепей было б адказаць, што зь ёю я мог бы зрабіцца невяртанцам, i потым, пасьля кароткай пярэрвы, дадаць — «нават да нядзелi», але штосьцi ў настроi ўжо непапраўна разладзiлася, i я здольны толькi тупавата пахiтаць галавой.

10.

У гарадку Кiвiылi эстонскiя беларусы паставiлi помнiк пісьменьніку Яну Скрыгану, якi працаваў там пасьля вяртаньня зь лягеру i да новага арышту ў 1949-м.

У мяне да Яна Скрыгана свой сантымэнт. Калiсьцi на нарадзе маладых лiтаратараў у былым Доме творчасьцi СП «Каралiшчавiчы» Ян Аляксеевiч, рэцэнзуючы мой юначы аповед пад назваю «Добры дзень, мая Шыпшына», публiчна квалiфiкаваў гэты найцнатлiвейшы опус як парнаграфiчны. «Чым займаюцца героi Арлова? — рытарычна запытаўся шаноўны мэтар. — I ўдзень i ўначы, перапрашаю, сьпяць!» Было трохi дзiўнавата пачуць такія словы з вуснаў перакладчыка бунiнскiх «Цёмных прысадаў», але сваю добрую справу яны зрабiлi: папулярнасьць, прынамсi, на той нарадзе мне забясьпечылi.

Жыхар Кiвiылi Ўладзiмер Дзехцярук, якi ставiў помнiк Скрыгану, у тую ранiшнюю хвiлiну, калi я пазванiў у ягоныя дзьверы, займаўся прыкладна тым самым, што й героi майго даўняга аповеду. Я шчыра парадаваўся за калегу, якому дарыла адчуваньне вечнасьцi невядомая ўладальнiца футэрка з прыдзьвернага вешака. Мы мелiся працягнуць свой шлях у Талін, і Ўладзiмер — ня быў бы ён аўтарам кнiгi «Сярод белых эстонскiх начэй» i былым мараком — iмгненна ацанiўшы сытуацыю, папрасiў дзесяць хвiлiнаў i роўна праз столькi выйшаў з сваёй кавалерскай двухпакаёўкi ўжо ня ў плаўках, а цалкам гатовы да падарожжа ў сталiцу.

На зваротным шляху мы зноў завiталi да Ўладзiмера. Футэрка не было. На сьцяне вiсеў ручнiчок з вышытай датаю: 25 сакавiка 1918 году. Мне згадалася, як аднойчы я ехаў з знаёмым амэрыканцам родам з-пад Берасьця недзе ў ваколiцах Балтымору, i ён сказаў, што зараз зьвернем, бо тут за 20 мiляў жыве беларус Лёва. Ролю ручнiка ў Лёвы выконвалi пасеяныя на кветнiку бурачкi — памяць пра матулiны грады.

У нядаўнiм мiнулым быў час, калi мы вось так езьдзiлi i зварочвалi ў нас, у Беларусi. У Зэльве жыла Ларыса Генiюш, у Наваполацку — Сокалаў-Воюш, у Маладэчне — Генадзь Каханоўскi... Тады мой сын пытаўся, чаму па-беларуску гавораць адно нашыя знаёмыя.

Болей такога ня будзе.

11.

Па дарозе ў Талiн на рацэ з амаль наскай назваю Ягала шуміць вадаспад. Такая свойская мiнiятурная Нiягара вышынёю восем мэтраў, зь якой нават узiмку хочацца скочыць у пенную купелю. Улетку такi нескладаны нумар выканае для вас першы-лепшы тутэйшы падшыванец, як некалi кожны з нас, полацкiх хлапчукоў, гатовы быў, разагнаўшыся зь берагу, працягам якога служыла шырокая спружынiстая дошка, нырцануць у Палатý насупраць Спаса-Эўфрасiньнеўскага манастыру. Манашак даўно ўжо вывелі адтуль пад белыя ручкі, пагрузілі на крытую машыну й завезьлі дажываць век у Жыровічы, а ў мурах Крыжаўзьвiжанскага сабору мясцовыя жыхары (дакладней, набрыдзь, што прыехала аднекуль з СССР) гадавалі сьвiней.

Цяпер Божая цьвярдыня адноўленая, i ў ёй па-гаспадарску пахаджаюць праваслаўныя бацюшкi розных рангаў, якiя цьвёрда ўпэўненыя, што Iван IV з Аляксеем Міхайлавічам Цішайшым адбівалі Полацак у літоўцаў і палякаў, але ўрэшце ўсё пайшло намарна, бо нацыяналiсты з дапамогаю Захаду развалiлi вялiкую дзяржаву. Пачутая з вуснаў паломнiка беларуская мова адразу робiць iхнія позiркi напружана-падазронымi; у манастырскiх храмах раз-пораз зьяўляюцца абвесткi, што малiтвы за асобаў з «католическими именами» не адпраўляюцца, а пачуўшы пытаньне, да праваслаўных цi да каталiцкiх належаць iмёны Марыя або, напрыклад, Вольга, як клiкалi першую жонку Вацлава Гаўла, сястра ў Хрысьце адсылае да мацi-iгуменьнi, якая мусiць ведаць, хто такi Гавэл i ў якiх ён дачыненьнях з «истинной» верай.