Кастусь Акула: Беларусы, вас чакае Зямля

За супрацiў нямецкiм уладам — сьмерць.

Выдаваць нямецкiм уладам дэзэртыраў i ўцёкшых палонных з Чырвонай Армii. За перахоўваньне iх — сьмерць.

Па захадзе сонца, ад гадзiны восьмай у гарадох i мястэчках, да шостай ранiцы нельга хадзiць па вулiцах бяз пропускаў.

Жыды ня маюць нiякiх правоў. Адносна iх будуць выданыя спэцыяльныя загады. За перахоўваньне Жыдоў i помач iм — сьмерць.

У пытаньнях гаспадарчага й грамадзкага парадку, да часу ўстанаўленьня цывiльнае ўлады, зьвяртацца да мясцовае нямецкае камандатуры.

Янук скончыў чытаць, яшчэ прыгледзiўся вялiкаму й прыгожаму шрыфту ды аддаваў загад Захаруку.

— Ды навошта яна мне? Павесь на сьцяну.

— Сьмерць, сьмерць ды сьмерць. Здорава! — сказаў Тодар Кмiт.

— Ну а што ты думаiш, Немiц з табой цацкацца будзiць, калi нi паслухаеш? — сказаў Уладзiмер Пятух. — Парадак трэба-ж…

— Ну парадак трэба. Дый глядзi, многа камунiстаў пахавалася.

— Ну а пра Жыдоў ня чуў болi? — пытаўся Захарука дзед Якуб. — Што зь iмi? Чаму iм права нiякага?

— Людзi кажуць, што Немiц iх здорава прыцiсьнiць. Нiбыта ў Польшчы пазганяў iх i дзержыць асобна ды на работу пад канвоем ганяiць. А так нiякiх правоў нi маюць. Хто-ж яго ведаiць, што ён тутака зь iмi рабiць будзiць. Ужо каму як каму, а Жыдом, вiдаць, ад Немцаў пападзецца.

Гутарка расплылася. Кажнаму рупiла свае думкi пра пачутае выказаць. Да гурту ля Ўладзiмеравай клецi тымчасам прывалюхаў Сымон Пятух. Аброслы твар, з роту тарчэла смуродная казiная ножка. Зашмуляная сьвiтка, неадлучная аладка-кепка на галаве. Згорблены, ён, быццам напалоханы заяц, асьцярожна кiваў на бакi, як-бы баяўся каб хто на яго сабаку ня спусьцiў.

— Эй, Сымон, як тамака калхоз твой? — жартаваў Алесь.

Лiтоўскi гультай ня прывiтаўся зь людзьмi, дый не хацеў, вiдаць, усiм на воку быць. Калiшняя пэўнасьць i нахабнасьць зьнiклi iз зношанага твару. Заклапочаны, ён ня мог людзям проста ў вочы глядзець.

— Дык-жа… Яно-ж, гэтага… — пачаў нязьвязна, пазiраючы на поўныя кпiнаў твары. — Ты-ж, Алесь, знаiш, што людзi ўжо свой статак i ўсё другое разабралi й таго каўхозу як i ня было… Ды, значыцца, чорт знаiць, што Немiц зробiць…

— Якi-ж такi зь цябе гаспадар, калi ўся твая гаспадарка распаўзлася?

— Ат, кiнь Алесь, кепiкi строiць.

— А дзе-ж Шпунт i Павалiцкi Хвёдар? — спытаў Тодар Кмiт.

— Ды нiдзе ня вiдаць, — адказаў Уладзiмер Пятух. — Ня чуў, Сымон?

— Ня чуў. Можа дзе каля дому хаваюцца.

Калгас разьвязаўся бязь нiякiх «урачыстых мiтынгаў» i пануканьняў, як толькi людзi пранюхалi, што прыгонная ўлада галаву скруцiла. А тыя першыя нефартунныя перадавiкi кажны сваё, быццам згаварыўшыся, дамоў пацягнулi. Сявенькавы-ж хлявы, дзе трымалi агульнае дабро, пусткай цяпер сьвяцiлi.

На паўночна-ўсходнiм водшыбе Гацяў, на абшырным плоскiм сугры, у засенi лiпаў, клёнаў ды бярозаў, прытаiлася на выгляд шустрая, iз аднэй, наводля конусу, вежай, малая драўляная царква. Пабудаваная, згодна мясцовых многалетак, яшчэ за прапрадзедаў сiвых, яна, вiдаць, у гэны адлеглы час зьмяшчала ў сябе падчас малебенаў сьцiплы мясцовы гурт вернiкаў. Здаравенныя круглякi хвоi, здольнымi рукамi дапасаваныя й аснованыя ў хворме крыжа на каменнай аснове трывалка вытрымалi напор лiхалецььцяў часу. Звонку сьвятыню пакiнулi без ашалёўкi. Галоўныя дзьверы й карнiзы ды абрамоўкi вокнаў мясцовыя мастакi аздобiлi нацыянальнымi, павыразанымi ў дрэве арнамэнтамi. Нутро абабiлi дошкамi, а дбайлiвыя рукi мастака ўпрыгожылi сьцены размалёўкамi рэлiгiйных здарэньняў. Каторы з гэных сiвых прадзедаў, мастак-самародак, аздабляў нутро, ён унёс у царкоўнае мастацтва лёкальны элемэнт. Прататыпамi апосталаў i сьвятых ажылi людзi зь мясцовымi рысамi, адзеньнем, прасякнутыя сокамi роднае зямлi, што ведалi цану поту й балючага мазыля. Калi голуб, як дух сьвяты, на аднэй iконе лунае ў паветры над Ярданам, дык на iншых жаваранак спадарожнiчае сьвятым мучанiкам у iхных вандраваньнях для праслаўленьня Ўсявышняга й загаеньня ранаў блiжняга.

Асаблiва мясцовы калярыт ажываў на Сёмуху, калi зьмешаны з ладанам пах бярозак дурманiў галаву, лёгкi вецярок лашчыў шматкаляровыя касынкi на галовах схiленых у малiтве жанчын, што ў набожнай скрусе згуртавалiся перад аўтаром i вонках сьвятынi.

Як грацыёзная дзеўка, апранулася ў сваё пышнае хараство прырода. Урачыста шапталiся вакол гонкiя бярозы, лiпы й клёны, у пчалiным гудзе млелi краскi. На ўзлесьсi, ля шэрагаў калёсаў, адганяючы нястомных аваднёў, фыркалi конi й гiмнам спад неба суправодзiлi голас сьвятара галасiстыя жаўранкi. Зiрнуўшы на грамаду вернiкаў на ўлоньнi прыроды, прыслухаўшыся хваласьпевам хору, ды водгукам жыцьцядайнай вясны, трэба было лiтаральна згадзiцца з тым, што «ўсялякае дыханьне хвалiць Госпада».