Андрэй Федарэнка - Ланцуг

І тое ёсць у Б. Васілеўскага, што грыб (белы, канечне) не расце, калі на яго паглядзець; я сам мо сто разоў, каб пераканацца, правяраў — і на другі дзень знаходзіў на тым месцы альбо карэньчык, альбо такога ж самага, як і ўчора, толькі зморшчанага, падсохлага грыбка-шпендрыка…

І што калі грыбы (не толькі белыя) не браць, дык яны знікаюць, перастаюць вадзіцца… Так — у нашых мясцінах ніколі не раслі ў вялікай колькасці ні грузды, ні рудоўкі-рыжыкі, ні апенькі — не раслі таму, упэўнены, што іх не браў ніхто. У апошнія гады пачалі браць — з’явіліся!

І што гаворыш з грыбам у думках, ці нават уголас, дзякуючы яму за знаходку яго ж…

Я нідзе, акрамя сваёй мясцовасці, больш не чуў, ні ў адным слоўніку не бачыў, ні ў воднага пісьменніка не сустракаў слова «грыбовік», толькі «грыбнік». І вось пры садзеянні таго ж Б.Васілеўскага, — у пісьменьніка чэхаўскай пары С.Максімава (забытага цяпер, ды, здаецца, і ніколі асабліва не папулярнага) знаходжу — нарыс « Грибовник».

«Гэта тое самае, — тлумачыць Васілеўскі, — што ў нас цяпер грыбнік».

Я да сваіх сарака гадоў зрабіў маленькае адкрыццё (праўда, з грыбамі звязанае ўскосна): піць гарэлку аднаму цікавей, нават, калі хочаце, больш прыстойна, чым у кампаніі, і толькі чакаў зручнага моманту, каб у які твор яго ўставіць. Дзе там! Зноў умешваецца Васілеўскі.

«Хто гэта сказаў, што піць у адзіноце — кепскі знак? Вось каб сядзеў зараз насупраць які ідыёт і парушаў цішыню ідыёцкімі воклічамі, тады б я сапраўды адчуў адзіноту. А так — хіба я адзін? З маімі думкамі, пачуццямі, радасцямі, трывогамі? Хіба мала ў мяне за жыццё набралася сапраўды цікавых субяседнікаў, якіх я магу выклікаць кожную хвіліну, хай нават і ва ўяўленні?..»

З усіх бакоў, па ўсіх пунктах я бачыў сябе абкрадзеным. Не матэрыяльна, вядома, не ў сэнсе плагіяту, не — проста здавалася, у мяне адабралі тую самую дзіцячую «радасць», з якой так прыемна насіцца і дзякуючы якой крыху цікавей жыць на свеце.

Разам з тым спакваля, як яно часта бывае, па меры чытання ўжо расло, высьпявала, афармлялася іншае, акрамя маленькай крыўды і не зусім маленькай зайздрасьці, пачуццё — нязгоды, ці, дакладней, не з усім, пра што піша Б. Васілеўскі, поўнай згоды.

Недзе на палове аповесьці я адклаў часопіс і задумаўся.

Мо таму, што прыйшло на розум чэхаўскае: «Дваццаць чалавек адначасова могуць пісаць на адну й тую ж тэму без боязі паўтарыцца», мо таму, што сам аўтар дарэчы лінуў вады на мой млын:

«Грыбная тэма — невычарпальная. Яна з тых, калі кожнаму хочацца дадаць штосьці сваё. Сустрэнуцца два грыбнікі, выслухае адзін аднога і абавязкова скажа: «А вось я аднойчы…»

І праўда! Колькі грыбовікаў, столькі гісторый. Вось я, дапусцім, збіраюся зараз спрачацца з Барысам Васілеўскім — на той падставе, што «ў нас інакш усё гэта»; пройдзе час, пабачыць свет гэтае эсэ — знойдзецца каму і мяне аспрэчыць…

Словам, я крыху асмялеў, асвойтаўся і вырашыў падаць і свой голас.

Па-першае. Пры ўсёй таленавітасці, шчырасці, сімпатычнасці твора «Апошняе паляванне…» ўсё ж бачна, што пісаў чалавек, для якога грыбы — найперш эстэтыка, летуценнасць, туманок, раса, траўка, лісток на грыбной шапцы… Чаго варты адзін эпізод з мабільнікам!

«Вось і на гэты раз убачыў там (каля свайго лецішча) белы, нікім не заўважаны грыб. Проста красун белы: даволі вялікі, але яшчэ малады — з выпуклым капялюшыкам, шакаладным зверху, беласнежным з-пад нізу, з тоўстай ножкаю, з танюткім сетчатым узорам на ёй. І рос прыгожа: на самым версе купіны, у гордай адзіноце, сярод дробнай ярка-зялёнай траўкі… Што было рабіць? Проста зрэзаць? — шкада. Дача знаходзілася за якіх сто метраў, там у гэты час была жонка. Ісці да яе? — рызыкоўна: хто-небудзь з суседзяў запраста можа натыкнуцца на гэты грыб… І пакуль я раздумваў так у нерашучасці, раптам дайшло: у мяне ж — мабільнік. І ў жонкі на дачы свой мабільнік, гэта дзеці нам расстараліся… Я патэлеванаваў ёй: «Я — каля копанкі. Прыходзь. Такі раскошны белы!» Праз хвіліну жонка прыйшла, таксама, канечне, падзяліла маё захапленне…».

Я хутчэй з зайздрасцю, чым з іроніяй, працытаваў гэты эпізод. Дарэчы, напярод прашу прабачэння за выпіскі — іх нямала яшчэ будзе, але яны, мне здаецца, вартыя цытавання. Што да эпізоду з красуном грыбам і з мабільнікам, дык нам, у большасці сваёй вяскоўцам, для каго паход у лес — звычайныя, часта суровыя будні, магло б такое прыйсці ў галаву?

Другое. Мнагавата згадак-спасылак-азіранняў на старэйшага таварыша па літаратурным цэху Уладзіміра Аляксеевіча Салавухіна, на яго (цудоўную, бясспрэчна) аповесць «Трэцяе паляванне». (Хаця тут справядліва будзе заўважыць: а ты сам чым займаешся, як не спасылкамі-азіраннямі ўжо на Б.Васілеўскага? На жаль, вось такія мы, пісьменьнікі…)