Альгерд Бахарэвіч - Праклятыя госці сталіцы

Наступствы былі жахлівымі. Дзейны дырэктар быў арыштаваны, відэасалён закрыты, у залі на суткі замкнуты поп з кадзілам, платная прыбіральня засыпаная, з калектывам праведзеная прафіляктычная размова, кінамэханіку ўвалена паўсотні шпіцрутэнаў, прыбіральшчыцы за пільнасьць прысвоена воінскае званьне капітан, мэтадысту ўсаджаны ў сэрца асінавы кол, рэпэртуар прыведзены ў адпаведнасьць з нормамі – партыйная камісія па парнаграфіі выпіла на руінах шампанскага з гарбатных кубачкаў і пастанавіла зрабіць установу на вуліцы Ўзорнай так званым кінатэатрам апошняга экрану. Цяпер шэдэўры сусьветнага кінамастацтва пачыналі ісьці ў кінатэатры імя Жданава толькі пасьля таго, як іх пакажуць ува ўсіх вялікіх сынэматографах сталіцы. Гэта быў канец. Гэта быў пачатак.

22.

Публіка пасьпела трохі падзабыцца на існаваньне кінатэатру імя Жданава і кіно навогул, калі цягнік гісторыі раптам затармазіў на годзік каля адной цудоўнай станцыі зь сінім возерам і белымі бусламі. Пасьля смутнага часу бясцар’я дырэктарам нарэшце прызначылі паджылую, але юную душой Маю Леанідаўну, патрыётку, што нават са стаматолягамі размаўляла выключна па-бумску, асабіста ведала ўвесь айчынны дысыдэнцкі дыснэйлэнд і чытала на ноч Шамякіна. Ведала б яна, да чаго прывядзе гэтае яе імкненьне зрабіць з кінатэатру культурны цэнтр, куды зьляталася б сакалінай сям’ёй моладзь і вывучала б Камасутру патрыятызму, узаемнічаючы зь дзеячамі культуры, мастацтва і чагосьці трэцяга, а таму лішняга. Памяшканьняў для такіх заняткаў у горадзе апошнім часам бракавала; неўзабаве кіно імя Жданава ўзгадала, што такое чалавек і чым ён пахне зімовымі вечарамі. Таварыш Грышук лаяўся па мацеры, калі падлога пад ягонымі тапачкамі выбухала загадкавым, аднак адназначна непрыстойным воклічам: “Жыд ведае Русь!”. Калі нацыяналістычныя шабасы сканчаліся, ён выглядваў у вакно: у сутоньне з кінатэатру выходзілі падлеткі зь бела-чырвонымі стужкамі ў валасах ды вясёлыя картавыя дзядкі, у кожнага пісьменьніцкі барэт на пляшыне. “Чуеш, Мікола!...” – неслася па двары; нехта нібы бомж валасаты валачыў за сабой гітару, а падобная да баптысткі дзеўка гучна запрашала ўсіх у “сядзібу на каву з канапкамі”. “Ну падаждзіце, будут вам седібы, будет вам і кава с канапай”, – хаваў свой гарачы шэпт у складкі бруднай фіранкі Грышук; дом заміраў, на кухнях выключалася сьвятло, жыльцы пачуваліся як пад акупацыяй. І толькі калі апошні нашчадак паліцаяў садзіўся ў трамвай, зноў запальваліся экраны тэлевізараў, вулічныя ліхтары й сонцы ў душах; людзі, гнаныя нейкім прыемным шалам, шукалі ў трох тэлевізыйных хваінах Леаніда Якубовіча – мудрыя вусы супакойвалі й давалі надзею. А ў гэты час Мая Леанідаўна ўласнаручна ставіла кінатэатр на сыгналізацыю, падымала каўнер асеньняга паліто й рушыла на прыпынак.

23.

Яна была разумнай жанчынай, Мая Леанідаўна, і пасьля таго як цягнік гісторыі зноў набраў ход і над краінай усталявалася стабільна-бязвоблачнае неба, у дырэктаркі зьявіліся нядобрыя прадчуваньні. Аднак, аптымістка па натуры, яна спадзявалася, што ў яе яшчэ ёсьць хаця б пара гадкоў... У кінатэатры штотыдзень адбывалася якая-небудзь імпрэза, білетэрка, пабудзі яе сярод ночы, магла на памяць распавесьці біяграфію любога клясыка айчыннай літаратуры, кінамэханік спакойна мог пісаць доктарскую па дакумэнталістыцы семідзесятых, а прыбіральшчыца мыла падлогу новым дзяржаўным сьцягам. Шафа ў кабінэце Маі Леанідаўны ламілася ад кніг з аўтографамі славутых майстроў культуры – прыемна было часам зірнуць на сьляды заслужаных асадак: “Дарагой Маі з падзякай! Няхай не згасае сьветлы агмень...” і г.д. Кіно ў Жданаве спраўна працягвалі круціць, аднак нейкім чынам яно адыйшло на другі плян. Барадатыя барды, адсьпяваўшыся, забіралі публіку ў бліжэйшую пяльменную жлукціць гарэлку, у залі заставаліся адзінкі, якія не зьвярталі на экран ніякай увагі, а гучна лаялі ўладу. І слова ж ім ня скажаш, бо сталыя ж і знакамітыя людзі!... Аматары бяспройгрышнага галівуду, вядома ж, аддавалі перавагу іншым кінатэатрам, на “Жалезныя сківіцы”ў кіношку імя Жданава, напрыклад, прыйшло толькі пяцёра школьнікаў, што бессаромна прагульвалі дыктант па бумскай мове, дырэктарка ведала кожнага ў твар – дагэтуль іх клясу гвалтоўна прыцягвалі на дакумэнтальны фільм пра Адамовіча, а яшчэ раней – на юбілейную рэтраспэктыву Пташука, з панядзелка па пятніцу. Мая Леанідаўна, застаючыся сам-насам з сваёй параненай душой, неаднойчы вырашала: трэба ратаваць сытуацыю, аднак на наступны дзень да яе прыходзілі юныя паэты-скандалісты, і яна, пагаварыўшы зь імі чвэрць гадзінкі, пусьціўшы сьлязу ад роднай мовы пад яшчэ просячымі малака вусікамі, пагаджалася: “Добра, праводзьце сваю вечарыну”, і праз два тыдні яны прыходзілі: на плітцы перад экранам курчыўся бамбіза ў бруднай вадалазцы, лямантуючы на ўвесь дом: “Сала!!! Сала!!!”, а ў прыбіральні нудзіла на сьцены кагосьці забінтаванага з ног да галавы. Нарэшце гвалдзёж сьціхаў, пачыналася кароткамэтражка пра маладыя гады кампазытара Івана Хруля; Мая Леанідаўна сама не заўважала, як стужка захоплівала яе, прымушаючы ўзгадаць уласную дзявоцкасьць. Ціха граў гармонік у руках лепшага сябра кампазытара, і вядучая дзяржаўнага радыё пранікнёна пыталася пра пляны... Потым у залі запальвалася сьвятло, і дырэктарка знаходзіла сябе ў горкай адзіноце між абоймаў працёртых, бы старыя сёдлы, крэслаў.