Васіль Петручук - Клавуня, гэта я, твой Вася

Я ад радасці забыў абуцца. Кінуў тэлефонную трубку і Ў башмаках, але пры гальштуку, пабег у краму...

І вось, цяпер стаю над імі, як чорт над грэшнаю душой і метадам скурадзёра луплю іх. Бы варвар той, галовы адрэзваю і выкідаю ў смецце, скуру здзіраю, як з бараноў, і таксама — у смецце. Не шкадую дабра, якое трапіцца на звалку. З'ем жа я чысценькае селядцовае мяса.

Перад вайной, за санацыі было селядцоў — колькі хто хацеў. Але ніхто, як добра памятаю, скуркі не выкідаў, бо з ёю можна было з'есці міску бульбы і наесціся. Мой бацька на вялікую сям'ю часам купляў аднаго-два селядцы. Мне даставалася галава, якую я лізаў, а бульбу еў і быў шчаслівы, што ў роце селядцом пахне. Але я пра тое забыў.

1984 г.

Божа, колькі ж ужо напісана і сказана пра выхаванне моладзі! Я сам пісаў: "Моладзь, моладзь, каб ты пастарэла".

Калі сяджу дома і нічога не бачу, бо пры сустрэчы ў школах, тады моладзь цудоўная: культурная, зычлівая і выхаваная. Горш з ёю "на свабодзе".

Я не аднойчы думаў, што асветныя ўлады пакрыўдзілі вучняў, выкінуўшы са школ парты. Мармытаў пад носам, што нават пасля вайны дзеці вучыліся седзячы, а цяпер мусяць вучыцца стоячы ў поўны рост. Каліі толькі аўтобус пад'едзе да прыпынку, то яны гурмам пруцца, каб хутчэй заняць месцы для сядження і нават сядаюць адзін другомы на калені. Але ж пайшоў я па школах, праверыў і пераканаўся, што ёсць там і лаўкі і сталы, і ўсё, што трэба.

Таксама, калі сядзеце ў цягнік. Тут маска з моладзі спадае.

Аднойчы Віктар Швед і я ехаў з аўтарскіх сустрэч. Стомленыя былі, бо пешшу хадзілі з вёскі да вёскі два дні. У вагоне месца не было, сядзела адна моладзь, толькі мы аказаліся людзьмі пад шэсцьдзесят. Гнуліся, ламаліся, на змучаных, хворых нагах. Я асабліва. Шапчу да Віктара: "Каб тыя маладыя людзі здагадаліся пастаяць па дзве мінуты кожны, то мы б сядзелі цэлую дарогу".

Віктар пацвердзіў маю думку. У тым часе моладзь смяялася, нудзілася, або гуляла ў карты. Некаторым з іх было нават няёмка глядзець на нас, сівавалосых. Але ж яны вядуць сябе паводле правіла: "Не ён павінен уступіць месца, але сябра".

Нядаўна вяртаўся я з Бельска.

Калі прыехаў цягнік, я страціў усялякую надзею трапіць у Беласток. Аднак, адрываючы ўсе гузікі з паліто, звіхнуўшы нагу і згубіўшы капялюш, увапхнуўся я неяк у вагон. Ехаў на адной назе, енчачы, што баліць другая і спіна, ні рукой, ні сабой павярнуць не мог. Дваццаціпяцігадовы барадач верашчаў на мяне, што я яго цісну. Іншыя ж рагаталі, што ім добра, бо блізка дзяўчат. Рагаталі і з мяне, калі даведаліся, што заплаціў за праезд: "Пане, які дурань плаціць за праезд, ды яшчэ першым класам, калі тут, каб хто і хацеў скантраляваць, то не праб'ецца.

Вось якая ў нас крызісная сітуацыя, ды не толькі ў разуменні маральным, але і гаспадарчым. Чыгунка дарма возіць зайцаў, якім таго і трэба. Яны ж не маюць сумлення не толькі тады, калі трэба было б яго мець, або проста выпадала б уступіць месца старому, інваліду. Не маюць яго і тады, калі трэба заплаціць за перавоз свайго цела, якое і так пастарэе. Вось тады кожны з іх будзе хацець, каб сесці, але ніхто яму месца не ўступіць.

1984 г.

У каго б вы не запыталі, ці верыць у забабоны, кожны адмахнецца рукою і сцісне плячыма так, што ў вас аж пабарвее твар ад сораму. Ён вам не скажа, што вы наіўны, але вы адчуваеце сябе яшчэ горш, чым трэба, бо такіх пытанняў цяпер не задаюць. Цяпер кожны вывучае тэорыю Карла Маркса і адначасова ідэалізм, які так-сама не навучае веры ў прымхі. Ніхто: ні бацечка ні ксёндз, ні рабін, ні імам, не гаворачы ўжо пра марксістаў, не навучае, каб верыць у забабоны. Наадварот. Гавораць, што гэта спадчына цёмных вякоў нашае планеты, і пішуць аб гэтым.

Але народ цвёрды і ведае, што калі ўсямоцная медыцына, абаснаваная на сусветнай навуцы і практыцы, вяртаецца да лекаў, вядомых многа стагоддзяў таму назад простым і неадукаваным людзям, то чаму б не верыць у забабоны? Гэта ж таксама таемная навука розных магутных мазгоў на працягу вякоў. Нам яна недаступная, як недаступны рай, але ж ёсць людзі, якія вераць у яго. Ёсць яшчэ і такія, што вераць у пекла, як бы ім было мала яго на зямлі.

Так вось і з забабонамі падобна. Народная навука пераходзіць з пакалення ў пакаленне і навучае, што калі хочаш, каб любіў цябе выбраны і жаданы чалавек — даеш яму напіцца любчыку. А калі гэта не памагае, то можаш даць яму напіцца нешта такое, што адразу ў ягоным Жалудку размножацца вужы і з'ядуць яго з сярэдзіны. Гэта страшнае, але практыкаванае сярод нас, як помста. Памятаю, ёсць і забабон, які ў дадатак да свае таемнай "навукі" запрагае святых. Напрыклад, калі хочаш, каб пакруціла твайго ворага, ідзеш у царкву, купляеш свечку (святую) і круціш яе перад алтаром і ўсімі святымі. Гэта значыць, што ані навука рэлігіі, ані марксізму не вывучыла навук чорнай магіі. А шкада, бо толькі гэтая навука ёсць сапраўднай.