Андрэй Федарэнка - Мяжа

Сцёпа! Апамятайся! Пакайся, пакуль не позна, потым перад Богам табе скідка будзе. Выйдзі на плошчу, укленчы, пацалуй зямлю ці асфальт, раскажы ўсім, хто вакол збярэцца, якія грахі на табе, як ты да такога жыцця дакаціўся!

Не выйдзеш. Не раскажаш. Бо даўно ўжо глухой чорнай ноччу закапаў ўсё, аб чым сорамна ці страшна ўспамінаць, у глыбокую яму, насыпаў зверху груд і ўбіў у гэтую магілу свайго мінулага асінавы кол. З твайго дазволу, Сцяпан, давай крыху ў той яме пакапаемся? Зробім, так бы мовіць, эксгумацыю… Спакойна, стрымана, няспешна куды нам спяшацца, праўда?

Кладу вось зараз руку на сэрца, проста сілком прымушаю сябе згадаць хоць штосьці, хоць маленькае каліўка чагось добрага, светлага, чалавечнага, з табой звязанага… І расстраляй ты мяне, разапні не магу. Нічога. Па нулях! У грэшнікаскнары з вядомай прытчы, якому пасля сьмерці чэрці ў пекле прапанавалі назваць хоць адну за ўсё жыццё добрую справу, адшукалася: падаў неяк жабраку шалупініну ад цыбулі (за якую трымаючыся, і выберацца з пекла). Вельмі і вельмі няўпэўнены, што ў цябе знойдзецца хоць такая мізэрная магчымасць паратунку…

Ды Божа мой, пра што мы гаворым! Якое дабро, якія любоў, спагада, сумленне, чалавечнасьць?! Усё гэта не з твайго лексікону, абсалютныя для цябе хімеры, усё гэта заўсёды выклікала ў табе ў лепшым выпадку пагарду (не да тэрмінаў, канечне, а да іх носьбітаў) да кніг, фільмаў, школы, горада, прыроды… А найбольш да людзей, ад цябе і ад тваёй сямейкі адрозных.

Мы, твае аднагодкі, шмат чыталі, дзяліліся прачытаным, верылі героям і любілі іх, зайдросцілі ім і іхняму, зусім непадобнаму на нашае, вясковае, жыццю; ты слухаў, чмыхаў, пырхаў, паплёўваў «вераць яны ў гэтую брахню, дзяды кніжак не чыталі, а за нас разумнейшыя былі»; і гэтак сама, як твае любімыя дзяды верылі ў забабоны, у ведзьмакоў, лесавікоў і кланяліся кожнай лясной калодзе і кожнаму балотнаму карчу, так і ты шчыра верыў, што кнігі зло, што ад іх дурэюць і слепнуць. Увесь твой за дзесяць гадоў вучобы ў школе набыты духоўны багаж так і застаўся на ўзроўні «Янка Купала п’е да ўпавала», «Максім Горкі з’еў махоркі», а «Якуб Колас свішча ўголас»…

Мы захапляліся Райкіным, пераказвалі адзін аднаму ягоныя жарты, ты, пачухваючыся, праз слова мацюк, устаўляў: «Знайшлі мне смешнае жыд у целявізары дурачка ламае!»; калі ж мы, абураныя, прагнучы абараніць не так артыста, колькі саміх сябе, тыя квёлыя парасткі светлага, па якіх ты таптаўся, наляталі на цябе, на словах, вядома, бо ты паспеў ужо абагнаць усіх нас у росце, галаваты дэбіл з квадратнымі кулакамі і шклянымі вачыма, «а што табе тады смешна?!», ты ахвотна расказваў, як гэтым летам з бацькам і братамі знарок набралі і насушылі чарвівых грыбоў, а яўрэйка ў горадзе на базары іх купіла, «…і бацька рагатаў, што трэба было і за мяса з яе ўзяць!»; на гэтых словах ты сам пачынаў душыцца смехам, а вочы твае не смяяліся, а так і цікавалі за намі…

Нам хацелася быць «Цімурам і яго камандай», сябраваць, памагаць старэйшым, ізноў ты ўмешваўся, вырастаў між намі, ізноў пачынаў вярзці рознае паскудства, ад якога мы чырванелі і стараліся не глядзець адзін на аднаго, бы злоўленыя на чымсьці непрыстойным. «Вераць яны, падхіхікваючы, казаў ты. Ведаеце, чым ваш Цімур там, на гарышчы, займаўся?» і пачынаў тлумачыць, чым. Тут была каменная сцяна, якую не прабіў бы ніякі таран; ніякія ў свеце сілы не змаглі б пераканаць цябе, што дзяўчынкі з хлопчыкамі, калі яны адныя, зусім неабавязкова толькі тое і робяць, што займаюцца гульнёй у «татумаму», але толькі на гэта ты ўсё і зводзіў, любімая пасля яўрэйскай тэма, на якую ты мог гаварыць бясконца, у дэталях, з самымі, зразумела ж, біялагічныямі, жывёльнымі падрабязнасцямі. І каб жа толькі гаварыць! Колькі сябе памятаю, з самых малых, з дашкольных яшчэ гадоў вечна былі ў цябе нейкія цёмныя справы, з гэтымі «татамімамамі» звязаныя, нейкія таямнічыя гісторыі, у якія аказваліся замешанымі і твае старэйшыя браты, і стрыечныя сёстры…

Але вось скажы ж ты! Здавалася б, вёска, у адным канцы чыхнеш, у другім ведаюць, што захварэў; з табою ж, з вашай сямейкаю нічога падобнага, усё як з гусакоў вада! Усе тыя гісторыі так ніколі і не пераступілі парога вашай хаты… асабістае сваё жыццё ўмеў ты хаваць ад чужога вока…

Але добра. Бог з ім, з Цімурам. Калі шчыра, нейкая двухсэнсоўнасьць у тым падлеткавым хаўрусе сапраўды ёсць. Але «Палескія рабінзоны»! Аповесць, на якой мы пэўны час проста памешаныя былі. Як марылі самі апынуцца на востраве, як шкадавалі, што няма паблізу вялікай рэчкі, якая б разлівалася, што няма ў нашай вёсцы шпіёнаў, за якімі можна было б сачыць… Смешна, а цяпер успамінаючы, дык і сорамна што і цябе спрабавалі пераканаць у чароўнасці гэтага твору. Ты панура, недаверліва, усё з тою ж пагардаю да «брахні вучонай» выслухоўваў. Ні сюжэт, ні рамантыка, ні прыгоды не пайшлі табе… толькі аднойчы твар твой ажывіўся тупой цікавасцю гэта калі Мірон зь Віктарам знайшлі бабровыя хаткі. «Хоць бы шкураў насушылі, раз усё адно рабіць нех…»