Набиулла Давлетшин - Яшəү белəн үлем арасында

– Миңа бер генә стакан су бирсәгез иде, – дидем мин хуҗага. Авызым, кызган көл сипкәндәй, ут кебек яна иде.

– Бәлки, сезгә берәр стакан сыра да зарар итмәс, – дип, карт өстәл өстендәге зур кувшинны ала башлады.

– Юк, юк, су гына бирегез, – дидем мин.

Ул арада кухнядан хуҗа хатыны килеп чыкты. Өстәлгә бәрәңге, икмәк һәм шактый зур кисәк дуңгыз ите китереп куйды.

– Солдат, утыр, ашыйсың килгәндер, арыгансың, – диде.

Мин өстәл янына утырдым. Тик ашый башлардан элек хуҗага үземнең җавапны әйтергә тиеш дип санадым.

– Мин, әлбәттә, сездә калырга уйламыйм, – дидем. – Минем кем икәнне беләсез, мин үзебезнекеләр янына барырга дип юлга чыктым. Миңа берәр кием табып бирсәгез, рәхмәт әйтер идем…

– Анысы өчен кайгырма, аша, аша, солдат, – дип, хуҗа хатыны мине сыйларга кереште.

– Син кайсы яктан соң? – диде хуҗа.

– Татарстаннан.

– Балаларың бармы? – дип өстәде хатын.

– Бар… – дидем мин.

Сүземне хуҗа бүлде:

– Татарстан моннан кояш баешы кебек ерак. Аннан соң синең әле фронт аша үтәсең бар. Ә фронт аша үткәч, сине туган илеңә кайтарып җибәрерләр дип уйлыйсыңмы? Шулай иткәннәр ди. Көтеп тор…

Хуҗа, минем каршыма чыгып, арлы-бирле йөри-йөри, тагын сөйләп китте:

– Ярар, фронтны чыктың ди. Аннары нәрсә? Аннары, егеткәй, кулыңа тагын мылтык аласың да – әйдә сугышка, ягъни үләргә! Яшәргә кирәк. Анда синнән башка да солдатлар җитәр әле…

Бу сүзләре белән хуҗа мине яңадан үзендә калырга өндәмәкче иде булса кирәк. Шулвакыт урамда мотоцикллар тырылдаганы ишетелде. Хуҗа атылып торып, ашыга-ашыга, минем алдымнан аш-суны алып, хатынына бирде.

– Тиз, кухняга! – диде.

Хатын чыгып китте.

Хуҗа тәрәзәдән урамга карады.

– Безнекеләр… – дип сузып кына әйтте ул. Аның «безнекеләр» дигән сүзе миңа кабат: «Кемнәр алар?» – дип сорарга урын калдырмады. Мин мотоцикл тавышыннан ук аларны танып алган идем инде.

– Миңа тизрәк кием бирегез, мин тизрәк китим, – дидем аңа. Хуҗа җавап кайтарырга өлгермәде, кухнядан аның хатыны кием күтәреп килеп керде.

Хуҗа, аны күрү белән, очынып барды да киемнәрне хатыны кулыннан тартып алды.

– Ахмак, башың бармы, юкмы синең? – дип, аңа кизәнде. – Немецлар күрсәләр, иң биек баганага асарлар сине дә, мине дә, – дип урамга йөгереп чыгып китте.

Бу өйдә миңа өмет бетте. Мин тиз генә бәрәңге бакчасына чыгып качарга уйладым. Һәм ишеккә килеп кагылдым. Ишек тышкы яктан бикле иде. Мин тәрәзәгә юнәлдем. Инде урамда ике немец капка төбенә килеп туктаган иде.

Бары бер генә көнгә сузылган азатлык ят капка төбендә бетте. Немецлар мине алып чыкканда, мин ачу белән хуҗаның йөзенә карарга теләдем. Ул яны белән тора иде. Шунда мин аның беләгенә бәйләнгән ак тасма күрдем. Шул тасма уртасында фашист свастикасы төшерелгән иде.

Димәк, мин козгын оясына үзем килеп кергәнмен. Бу йортта немецлар куйган староста яши икән.

Бүген төн буе яңгыр яуды. Иртә белән күк йөзе юып куйган кебек зәп-зәңгәр булып ачылды. Әйтерсең җир өстенә зәңгәр түбәле бик зур чатыр корып куйганнар. Агач яфраклары инде сап-сары. Алар җил искәндә берәм-берәм өзелеп төшәләр.

Кошлар төркем-төркем җыелышып очалар. Каядыр ашыгалар. Сугыш узган кырларда, янган урманнарда аларга тукланыр өчен нәрсә калган соң? Кошларның болай ашыгып очуларын күреп, безнең күңелләр жу итеп кала. Көз турында хәбәр ич бу. Әйе, көз килә!

Минем күңел ярсуыннан туктамаган әле. Кичә генә бит мин, инде качтым, бу газаптан котылдым, дип уйлаган идем. Ә бүген яңадан лагерьда. Яңадан минем язмыш яшәү белән үлем арасына килеп кысылды. Яшәү бик еракта, үлем бик якында.

Барактан ишегалдына чыктым. Ишегалды әсирләр белән шыгрым тулы. Барысы да кояшлы якка чыгып утырганнар. Биредә җылы, рәхәт. Кайберәүләр, күлмәкләрен салып, йөзләрен чыта-чыта «һөҗүм» алып баралар. Кайберәүләр чокырга тулып калган яңгыр суларын котелокка җыеп йөриләр. Ә кайберәүләр, йөзләрен кояшка куеп, һич селкенмичә рәхәтләнеп кенә утыралар. Әйтерсең аларга дөньяда шуннан башка бернәрсә дә кирәкми иде.

Мин бу лагерьда беренче төнемне кундым. Биредә минем танышларым юк. Мин лагерь буйлап йөреп киттем.

Бу Борисов шәһәрендәге лагерь иде. Биредә сугышка кадәр хәрби часть урнашкан булган, ә хәзер җимерелгән казармалар һәм туздырылган гаражлар гына калган.

Немецлар бу лагерьны корганда шактый зур «осталык» күрсәткәннәр: чәнечкеле тимерчыбыкларны тигез итеп утыртылган баганаларга тартып чыкканнар. Ул чыбыкларга аркылы үреп, тагын чыбыклар уздырганнар. Аркылы үрелгән чыбыкларның бер очы җиргә кадалган, икенче очы югарыда сәнәк җәпләре кебек тырпаеп тора. Бу тимерчыбыклы койма аша кеше түгел, зуррак мәче дә чыга алмас. Немецны ул гына да канәгатьләндереп җиткермәгән. Бер-ике метр чигенеп, тагын бер койма ясаганнар. Шул ике койма арасында сакчылар йөреп тора. Монысы инде сакчыларның үз җаннарын саклау өчен кирәк булган.