Валентин Блакит - Вырай

Адно лета да Антося прыязджала ўнучка Ленка. Усе свае студэнцкія канікулы прабыла ў дзеда. Нават звонку памаладзела, пахарашэла ў тое лета Антосева сядзіба. Ленка вымыла-вычысціла, падтрымлівала такі парадак, якому магла пазайздросціць самая руплівая вясковая гаспадыня. Антось аж свяціўся ад гордасці за ўнучку. Днём яны часта шпацыравалі па вёсцы, хадзілі ў лес, дзе паказваў ёй ягадныя і грыбныя мясціны. Іншы раз Ленка з мясцовымі дзяўчатамі і хлопцамі, а таксама з тымі, хто, як і яна, прыехаў пагасціць сюды на лета, выскоквала на сенакос. А вечарамі ладзілі танцы альбо спеўкі. Ленка ведала столькі песень — і сучасных, і даўніх, народных, што ўсе дзіву даваліся. Часцей за ўсё яна была запявалай. Як зацягне звонкім голасам:

О, сівы конь бяжыць,

На ім бела грыва.

Ой, снанаравілась, ой, спанаравілась

Мне тая дзеўчына...

Ажно душа замірае. Дзяўчаты і хлопцы падцягваюць, на ляту хапаючы словы песні. Скончыўшы, пачынаюць зноў — ужо хорам.

I ляціць вечна маладая песня над спавітым туманом лугам, полем, аддаецца рэхам ад цёмнай сцяны бору. А Міколаў Валодзька так і косіць, так і есць вокам Ленку, яна робіць выгляд, што не заўважае, хоць ого як заўважае! Антось усё бачыць, яму гэта дужа не падабаецца, на душы неспакойна, трывожна. Не-е, думае сабе, не пара ён Ленцы, хоць і сам не ведае, чаму спакойны, працавіты Міколаў хлопец не можа быць парай яго ўнучцы.

А больш за ўсё Антось бываў удваіх з унучкаю. Сядуць на прызбе ці ў садзе і гамоняць. Ён расказвае, яна слухае. У вёсцы нават дзівіліся: пра што можна гэтулькі гаварыць старому чалавеку і дзеўчаняці, якому хочацца пагуляць з равеснікамі? Міколава Маня не раз напаўжарт папракала:

— Кіньце, дзядзька, тлуміць галаву дзеўчыне. Дальбог, трымаеце сваімі байкамі як на прывязі. Ёй, думаеце, ужо надта цікава слухаць старога? Ёй да моладзі хочацца.

— То я ж што-о... — ніякавеў Антось.

— Ой, што вы кажаце, цётка Маня! — шчыра пярэчыла Ленка.— Мне з дзядулем вельмі-вельмі цікава.— Лашчылася да Антося.— Ой, як добра і цікава!..

Антось вельмі сумаваў, з тыдзень хадзіў сам не свой, як Ленка паехала ў самым канцы лета. Цешыўся і ўсім казаў пра тое, што яна і на будучы год прыедзе, прабудзе ўсе канікулы.

Аднак у наступнае лета Ленку паслалі на практыку ў піянерскі лагер. Заглянуць магла да дзеда яна толькі на пару дзён.

А потым трэба было ехаць у студэнцкі будаўнічы атрад. Прабыла ў Антося толькі два тыдні ў верасні.

А яшчэ праз лета ўсім курсам ездзілі ў экспедыцыю збіраць паўзабытыя народныя словы і песні.

Ад Ленкі прыходзілі яму то паштоўкі, то доўгія-доўгія пісьмы, і ён днямі карпеў над сваімі каракулямі, ведаючы і не ведаючы, што ёй напісаць.

Ленчыны лісты і паштоўкі ён складваў у асобную скрыначку і, як выдавалася вольная хвіліна альбо дажджыла, узбройваўся не надта прыдатнымі акулярамі, чытаў-перачытваў і меў у тым чытанні найвялікшую асалоду...

Антосю было пад восемдзесят, а мо і болей. Ён і на самай справе, здаецца, толкам не ведаў, колькі ж яму. Ці праўду казаў, ці згубіў лік сваім гадам, ці проста пад старасць аслабела памяць, ці спецыяльна вадзіў за нос цікаўных — невядома. Ва ўсякім разе ў вёсцы ўжо не было яго равеснікаў. Пра Антосеў узрост можна было меркаваць хіба па яго дзецях і ўнуках. Макар падбіраўся да пенсіі, сам быў дзедам. Мелі ўнукаў Галя і Ніна, і ў Ганны гэтаксама дочкі на выданні. А калі ўлічыць, што, як сведчаць старыя людзі, Антось ажаніўся позна, намнога пазней за сваіх аднагодкаў, то ён быў ужо ў вельмі і вельмі шаноўным узросце.

Тым не менш на свае гады ён заставаўся яшчэ досыць рухавы: як прышпарыць да магазіна ў суседнюю вёску — аж пыл пад нагамі курыць, не кожнаму маладзейшаму ўгнацца. I зранку і к вечару ўсё подбегам, усё некуды спяшаецца, хоць каму-каму, а Антосю спяшацца, здавалася б, няма куды — апроч удзічэлых катоў, ён нічога не меў, дый гэтыя нікому непатрэбныя каты, калі разабрацца, жылі на сваім хлебе. Нават сотак не браў, хоць вясковаму чалавеку без сотак не абысціся. Магчыма, яму і па закону не належала мець соткі, бо быў тут, падобна, і свой, але, па сутнасці, і не свой. Праўда, усе ў адзін голас сцвярджалі, што яму абавязаны даць соткі, калі папросіць, а сусед Мікола не раз падвучваў:

— Не спіце ў шапку, дзядзька: дамажыцеся, каб выдзелілі, а я абраблю заадно. Увосень прадасцё бульбу — глядзіш, будзе нейкая капейчына.

— Ат, Мікола! — махаў рукою Антось. — На халеру мне ўвязвацца. Што людзі скажуць, што падумаюць, як я ў гандаль бульбай кінуся? Для мяне ў садзе і агародчыку аж занадта...