Валентин Блакит - Вырай

— Сказаў, нікуды не паеду — значыць, не паеду! — панура мовіў Антось і, не пажадаўшы нічога тлумачыць, выйшаў з хаты, пакінуўшы іх адных.

Дзеці добра ведалі зацяты, іншы раз — да безразважнасці зацяты бацькаў характар: як увапрэцца — нізашто не пераканаеш, нізашто не ўгаворыш. Абяцай хоць залатыя горы, хоць рэкі з кісельнымі берагамі — усё роўна будзе стаяць на сваім. Таму раз’ехаліся, рашыўшы паглядзець, што будзе, пачакаць, пакуль прыпячэ, ды сам папросіцца. Праўда, злыя языкі пагаворвалі, быццам Антосевы дзеці не так, як трэба, прасілі, не так, як трэба, пераконвалі бацьку. Ёсць тут доля праўды ці няма — хто ж яго ведае... Адно толькі праўда, што застаўся Антось адзін у хаце, адзін на адзін са сваёй невясёлай адзінотай. I трымаўся ён малайцом, быццам хацеў даказаць вёсцы і перш за ўсё ўласным дзецям, што пражыве-абыдзецца і без іх. Перазімаваў, нават пратрымаў карову, не збыў ніводнай курыцы, выгадаваў і закалоў пад Новы год свінчо. А к лету ўвогуле акрыяў. Але к восені адчуў сябе вельмі кепска, склікаў тэлеграмамі дзяцей, сам папрасіўся: рабіце, як казалі, забірайце...

Карову з падгадавалым бычком прадалі ў калгас, а на хату вартага пакуппіка не знайшлося. Не схацелі дзешавіць. Забілі вокны дошкамі, павесілі на дзверы замок, рашыўшы пачакаць ж да лепшых часоў...

На правах старэйшага першы забраў да сябе ў Казахстан бацьку Макар, які як паехаў на цаліну ў пяцьдзесят пятым, так і асеў там. Ажаніўся, пайшлі дзеці. Калі разаралі цаліну, перабраўся ў горад, дзе вазіў нейкага важнага начальніка, але неўзабаве нечым не дагадзіў — і зноў быў змушаны вяртацца на сяло. Каторы год горкая крыўда душыць Антося: як гэта, ці ж па-людску гэта, што адзіны сын-наследнік швэндаецца за светам па чужых людзях? Пісаў, прасіў-маліў: прыязджай дадому — не слухае.

Што й казаць: якая цяпер бацькава ўлада над дарослымі сынамі?!

У Макара Антосю не спадабалася. Ледзьве сышоў снег, як ён, змарнелы, схуднелы, прымчаў назад у вёску да свайго жытла. Паадбіваў дошкі з акон, з імпэтам узяўся наводзіць парадак, усім сваім выглядам падкрэсліваючы, што заявіўся сюды не часова, не ў госці.

— Што, дзядзька, з нявесткай не ўжыліся ці з сынам не паладзілі? — з усмешкай пыталіся вяскоўцы.

— Ат! — з неахвотай адказваў Антось.— Нявестка як нявестка, а сын што...

— Ну-у, не кажэ-э-э-це, дзядзька! Каб соладка было — не мчалі б назад. Ад дабра — дабра не шукаюць...

— Ды кажу ж: не-е! — рашуча пярэчыў Антось.— Не ў нявестцы, не ў сыне дзела...

— А ў чым жа тады?

Антось звычайна быў неахвочы да такіх гаворак, злаваўся, калі нехта залішне цікоўна соваўся ў яго асабістыя справы, а тут пачаў быццам апраўдвацца, быццам выпрошваць, каб яго так, як трэба, зразумелі:

— Жыць там няма як нашаму чалавеку: нідзе ні кусціка, ні дрэўца, халадэча сабачая, ніхто на-нашаму не гавора...

Яму верылі і не надта верылі, усміхаючыся, загадкава, трохі паблажліва...

За лета ў вёсцы ён ажыў, павесялеў, забыўся на ўсе свае леташнія хваробы. Але прыйшла восень з няўтульнай мокраддзю, кароткімі прыцемкаватымі днямі, доўгімі сумнымі вечарамі, золкімі начамі, і Антось пазмрачнеў, стаў адчуваць у сабе нейкую разгубленасць, нават бездапаможнасць.

— Нябось, няймецца, дзядзька Антось? У вырай пацягнула? — жартаўліва пыталіся ў яго.— То куды, да каго ў гэты раз збіраецеся?

— Не ведаю... — Няўпэўнена паціскаў плячыма Антось.— Галіна чарга. Павінны скора прыехаць...

Галя прыехала пасля Кастрычніцкіх свят — раней нешта там у яе не выходзіла.

Здавалася б, абласны цэнтр, дзе жыла Галя, і не так далёка, і гарадская кватэра з усімі выгодамі, і свае людзі кругом, аднак Антось не ўпадабаў і горад: не паспеў і снег сысці, як прымчаў назад у вёску.

Пражыў да восені, а зімаваць з’ехаў да малодшай дачкі Ганны, якая была аграномкаю недзе на Палессі.

У Ганны яму было добра, куды лепей, чым у Макара і Галі, але ўседзеў на Палессі толькі да майскіх свят.

— Ну, дзядзька!.. — усміхаліся вяскоўцы.— Відаць, вам і анёл не дагодзіць.

— Чаму не дагодзіць?..— хмурыўся Антось.

— Самі ж кажаце, што дачка ў начальніках ходзіць, хату, як пуню, мае, вам нават асобны пакой далі, у хаце — усё, апроч птушынага малака, унукі павырасталі, зяць — не мужык, а золата, а вам усё няймецца, усё не гэтак ды не так...

— Ды не, не... — паспешна, нават трохі напалохана апраўдваўся Антось.— Я ж не скарджуся, грэх было б скардзіцца, слова кепскага не скажу... У Ганны добра, чалавек яе харошы — вады ў лыжцы не замуціць, усяго, што трэба, ёсць, ніхто не папракае, як у тым горадзе: то не так, то не туды ступіў, то не па-гарадскому, культурнаму гаворыш перад гасцямі, то кватэру не на ўсе замкі зачыніў, то сядзі ціха, не замінай, не лезь са сваёй гамонкаю да Эдуарда, калі ён газету чытае... А ў Ганны — вёска. Вёска ёсць вёска. Гэта зусім не тое, што горад, каб ён згарэў...