Владимир Домашевич - Камень з гары

Гушчынскі спачатку не хацеў, а потым згадзіўся: лішняя думка не пашкодзіць, рэдактар яшчэ малады, верыць яму на сто працэнтаў нельга.

Далі на другую рэцэнзію. Не могуць жа розныя людзі гаварыць у адзін голас, што чорнае — гэта белае. Знойдзецца чалавек, які скажа: не, рабіце што хочаце, а гэта не проза.

Але і другая рэцэнзія была як спісана з першай. Гаварылася толькі, што ёсць пару апавяданняў, якія варта зняць, а ўвогуле зборнік робіць прыемнае ўражанне, ён — новае творчае дасягненне Бортніка.

Прачытаўшы рэцэнзію, Драгун схапіўся за галаву і пабег да загадчыка рэдакцыі.

Гушчынскі выслухаў яго сур’ёзна, ні разу не перабіў.

— Значыць, ты лічыш, што абедзве рэцэнзіі няправільна ацэньваюць рукапіс?

— Яны бязбожна захвальваюць яго... Не разумею людзей, якія закрываюць вочы на тое, што ўсім відаць. Якая ад гэтага карысць?

Гушчынскі памаўчаў, вінавата ўсміхнуўся.

— Будзем гаварыць шчыра. Добра, што няма сведак... Вы яшчэ малады рэдактар, не ўвайшлі ў курс. Вы думаеце, ўсё робіцца так проста?.. Не, дарагі мой! Заўсёды ёсць знешні бок справы і закулісны, схаваны ад няўважлівага вока. Напрыклад, рашылі нейкую справу. Другому здасца, што мо нават над гэтым мала думалі, бо вырашана яна не надта мудра, можна было зрабіць намнога лепш. Ды не, над гэтым пытаннем людзі ламалі галаву, абмазгоўвалі як след, узважвалі — толькі не ўсім пра гэта вядома. І калі так зроблена — значыць, толькі так і трэба. І абскарджанню не падлягае... Вось і тут... Ты думаеш, што ў адносінах да таго ж Бортніка няма ніякіх падводных плыняў і рэцэнзенты проста сляпыя людзі? Не думай! Яны ўсё бачаць і ўсё разумеюць, як і мы, толькі ёсць яшчэ абставіны. А яны часам мацней за нас... Па-першае, Бортнік — рэдактар часопіса, крытыкаваць яго небяспечна, больш не надрукуе. Гэта раз... Па-другое, не забывайце, хто такі Бортнік. Ён стары камуніст, удзельнік рэвалюцыі, даўно піша. Да таго ж ён вельмі нядрэнны чалавек — мяккі, разумны, пакладзісты, але ў яго адзін недахоп — ён дрэнна піша. Ну, што тут парадзіш? Ва ўсякай справе ёсць удачнікі і няўдачнікі. Тут ён поўны няўдачнік.

— Я не сказаў бы,— уставіў Драгун.— Ён многа піша і ўсё друкуе. Хіба гэта кепска для яго?

— У гэтым сэнсе ён удачнік, ты праўду кажаш, але, між намі, для пісьменніка важна ўсё ж такі не гэта, а тое, што пасля яго застанецца. Ці не так?

— Згодзен... Але ён адбірае фактычна хлеб у другіх, якіх адносяць з году ў год у планах і кажуць, што не хапае паперы ці яшчэ чаго.

— Гэта так... Але мы нічога тут не можам паправіць. Так трэба! Разумееце? Гэта ўсё! Мы не перайначым. Да таго ж Бортніка за яго ўсе заслугі і добрую душу дамовіліся не крытыкаваць у прэсе. Гэта няпісаны закон.

— А калі паскардзіцца вышэй?

— Глупства! Двум паважаным рэцэнзентам і саліднаму аўтару павераць болей, чым вам, невядомаму рэдактару.

— Але трэба быць зусім сляпому, каб не бачыць, што там робіцца!

— Яны зрабілі выгляд, што не бачаць гэтага. Раю і вам так зрабіць.

— Вы сур’ёзна? — здзівіўся Драгун.

— Абсалютна сур’ёзна.

— А як пісаць заключэнне?

— Дыпламатычна, самі разумееце. Творы ідэйныя, толькі часам бракуе мастацкіх якасцей. Як звычайна робяць у такіх выпадках.

Драгун пайшоў у свой пакой. Дастаў рукапіс, гартаў, прыглядаўся да падкрэсленых слоў, да птушачак, якія сям-там стаялі на палях. Такіх птушачак можна было б наставіць тут у дзесяць разоў больш. Тут давядзецца ўсё добра пераараць...

Драгун задумаўся. Чаму ён не спытаў загадчыка, як рабіць: падкрэсліваць, ставіць птушачкі і вяртаць аўтару, каб ён папраўляў усё сам, ці закасваць рукавы і перапісваць нанава? Відаць, апошні метад болей падыдзе да такога аўтара, як Бортнік. Ён ужо зрабіў усё, што мог, з яго нічога не выціснеш: як алею з макухі. Да таго ж яшчэ падумаюць, што Драгун не ўмее рэдагаваць.

4

Набліжалася зіма. Кватэрныя клопаты зусім адолелі Драгуна. Трэба было самому думаць пра дровы, бо пакой, які наймаў цяпер Драгун, меў печку, а зімою, напэўна, тут хоць ганяй ваўкоў: сцены тонкія, трухлявыя, вугол свіціцца як рэшата, рамы ў вокнах старыя, таксама трухлявыя, а пад падлогай — склеп для бульбы. Няйначай, раней гэта былі сені, а цяпер гаспадары зрабілі з іх пакой і бяруць за яго дзвесце рублёў у месяц.

Драгун нават не ведаў, як у горадзе дастаюць дровы. Але яму памог яго гаспадар, Каранеўскі. Ён параіў яму схадзіць да аднаго знаёмага дзядзькі, у якога можна дастаць лішні талон на апал. Так Драгун і зрабіў. За дваццаць пяць рублёў купіў талон на два кубы дроў і на восемсот кілаграмаў брыкету.