Чингиз Айтматов: Пораабри сафеди чингизхон

Њанўз аз долон бўи хуши матбах ба димоѓ мезад; дар он љо, ѓайри дигар хўрданињо, њатман шоњи таомњо – бешбармоќ – хўроки бобої мепухтанд, ки мероси зиндагии кўчманчиёна буду дар ин чордеворињои нав њам бўи хуши кўњистон мепароканд. Ва њозирон, маззаи шомонаи сарљамъонаро тасаввур карда, бо тамкину виќори мењмон менишастанд. Вале моњияти зиёфат натанњо ва на чандоне дар таом буд, зеро, одам, ки сер шуд, ботинан аз фаровонии хўрданињои пешаш азоб мекашад; балки маънии ин њама нишастњо дар гуфторњои мутантан – табрикоту орзўњои нек ифода меёфт. Ин маросим ким-чизи њамеша ширинеро дар худ нињон медошт ва ин њиси ширин њама он эњсосеро, ки дар дил нињон буд, ба худ мекашиду дар хеш њал мекард. Њатто њасад муваќќатан гўё ба илтифот табдил меёфту рашк – ба рафоќат, дурўягї лањзае ба самимият мубаддал мегашт. Ва њар яке аз њозирон ба тарзи аљибе таърифбоб мешуду то тавонистан бааќлонатар ва муњимаш – зебо нутќ мекард ва беихтиёр ба мусобиќаи эълоннашудае бо дигарон мепардохт. Аљаб сањнањои фаттоне буданд он нишастњо! Чї нўшбодњои олиљанобе, чун мурѓони хушпарубол, сўи саќфи ќандилдор пар мекушоданд, чї нутќњои зебое, њозиронро гирифтори оњанги мутантани хеш намуда, љорї мешуданд.

Тансиќбоеву занашро хоса нўшбоди як подполковники наврутбаи ќазоќ, ки ботантана аз паси миз бархоста, чунон муассиру бовиќор суханронї намуд, ки гўё њунарпешаи театри дром буду наќши шоњи маснаднишинеро меофарид, мафтун кард.

- Дўстони азиз, - шурўъ намуд подполковник, њозиронро бо нигоњи махмуру бовиќори хеш аз назар гузарондаву бо ин зарурати таваљљўњи пурраву батамом љиддии ононро зикр намуда. – Худатон мефањмед, ки имрўз дили ман бањри саршор аст. Мефањмед! Ва ман сухан кардан мехоњам. Ин лањза соати бахти ман аст ва ман гапамро мегўям. Мегўям, ки ман њамеша дањрї будам. Комсомол тарбияам кардааст. Ман болшевики матинам. Мефањмед! Ва бо ин бисёр мефахрам. Барои ман худо вуљуд надорад. Набудани худо ба њама, ба њар як мактаббачаи советї маълум. Вале ман чизи дигар гуфтан мехоњам, мефањмед… гуфтан мехоњам, ки худо њаст дар дунё! Мефањмед… Ман худоеро дар назар надорам, ки истисморгарони оммањои мењнаткаш пеш аз инќилоб бофта баровардаанд. Худои мо соњибњукуматест, ки аз ќудраташ, чунон ки газетањо менависанд, дар сайёра давраи нав сар мешавад ва мо, ѓалаба то ѓалаба, ба сўи тантанаи љањонии коммунизм меравем; он шахс доњии беназири мост, ки лаљоми даврон дар дасташ аст, чунон ки сорбон инони нахустуштури корвонро ба даст дорад; он шахс Иосиф Виссарионовичи мост! Ва мо аз паи ў меравем, ў корвонро рањнамої мекунаду мо якдилона аз паси ў роњ мебарем. Ва њар касе, ки дигар хел фикр мекунад ё дар сар андешањои бегона дорад, аз шамшери сазобахши чекистї, ки Дзержинскийи оњанинирода ба мо ёдгор гузоштааст, амон намеёбад. Мефањмед… Мо ба душманон муборизаи беамон эълон кардаем. Авлоди онњо, оилањои онњо ва њар гуна унсурњои хайрхоњи онњо, ба хотири кори пролетарї, чунон ки баргњои хазонро тирамоњ тўда-тўда месўзанд, несту нобуд карда мешаванд. Мефањмед… Барои он ки идеология фаќат яктост, идеологияи дигар нест! Бино бар ин, мову шумо рўи заминро аз душманони идеологї – миллатчиёни буржуазї ва ѓайраву њоказо… мефањмед… тоза мекунем, ба душман, дар куљое, ки пинњон нашавад, ниќоби касеро, ки ба рў накашад, ягон рањму шафќат нест. Дар њама љо душмани синфиро фош кардану љосусони душманро рўи об баровардан… мефањмед… чї хеле ки рафиќ Сталин таълим медињад, душманро кўфтану рўњи оммањои мењнаткашро мустањкам намудан! – ана, њамин аст шиори мо. Имрўз, ки маро ќадрдонї карданду фармони пеш аз мўњлат додани унвони навро хонданд, савганд ёд мекунам, ки бемайлон бо роњи сталинї меравам… мефањмед… душманро кофтаву ёфта, ниятњои љинояткоронаашро фош месозам ва ў, барои он ниятњои ифлос, љазои сахту сазовор мегирад. Мефањмед… мо миллатчиёни асосиро безарар карда бошем њам, институту редаксияњо пури хайрхоњонашон аст. Вале онњо њам аз мо халосї надоранд ва мо ба онњо ягон зарра рањму шафќат намекунем. Боре, дар як пурсуљў, як миллатчї… мефањмед… ба ман мегўяд, ки хоњед-нахоњед, таърихи шумо рањгум мезанад ва худатон, чун иблис, ба нафрат гирифтор мешавед. Мефањмед?!

- Ин хелашро дар љояш паррондан лозим буд! – Тоќат накард Тансиќбоев ва њатто бо хашм нимхез шуд.

- Дуруст, майор, ман низ њамин хел мекардам, - дастгирї намуд ўро подполковник, - вале вай њанўз барои тафтишот даркор буд ва ман ба ў гуфтам… мефањмед… ба ў гуфтам, ки то мо рањгум мезанем, нишони ту, палид, дар ин дунё намемонад! Саг мељакаду корвони сталинї меравад…