Чингиз Айтматов: Пораабри сафеди чингизхон

Мањз њамин даркор буд ба муфаттиши вазорати бехатарии давлат Тансиќбоев; мањз њаминро ноил шудан мехост ў, парвандаи бо розигии сардорони воломаќоми хеш маккорона бофтаашро оид ба алоќаи асири собиќи њарбї Абўтолиб Ќуттибоев бо хадомоти махсуси англису югославї ва амалиёти вайронкории ѓоявї миёни мардуми тањљои ноњияњои дурдасти Ќазоќистон ѓозу пардоз дода. Њамин хел буд маънидоди умумї. Кори тафтишот оид ба аниќу мушаххас намудани баъзе нуктањо идома дошт, куллан эътироф кардани Абўтолиб Ќуттибоев љинояти хешро дар пеш буд, вале, аз њама муњимаш, аллакай дар худи маънидоди љинояти фавќулъода муњимми сиёсї, ки аз њушёриву кордонии мустаснои Тансиќбоев шањодат медод, баён шуда буд. Ва агар барои Тансиќбоев ин парванда барори бемисли зиндагї бошад, Абўтолиб Ќуттибоевро домеву њалќаи мањкумие буд, зеро натиљаи чунин маънидоди мудњиш фаќат пурра ба гардан гирифтани љиноят ва кашидани љазои он мешуду бас. Натиљаи дигаре имкон надошт. Дар чунин мавридњо худи гуноњборкунї далели бебањси љиноят буд.

Бино бар ин, Тансиќбоев метавонист ѓами анљоми хуби корашро нахўрад. Он зимистон оќибат бахти ў хандид. Барои љурмаке дар хидмат чандин сол буд, ки аз рутбаи майор боло намерафт. Акнун – роњ кушода. Дар ин мавзеи дурдаст ба парвандаи Абўтолиб Ќуттибоев монанд чизеро начандон базудї дарёфтан мумкин буд. Худо бидињад, намегўяд бачаи киї…

Оре, метавон гуфт, ки дар он рўзњои бањманмоњи соли 1953 таърих ба Тансиќбоев лутф кард; гўё таърихи кишвар барои њамин њам вуљуд дошт, ки мутеона ба манфиати ў хидмат бикунад. Ў, бештар бо фаросат, ин лутфи таърихро, ки ањамияти аввалиндараљаи хидматашро рўз ба рўз меафзуд ва бо њамин эътиборашро назди худаш торафт баландтар мекард, эњсос менамуду ќабат-ќабат гўшт мегирифт ва болидарўњ мешуд. Баъзан, ба оина назар карда, ба њайрат меомад – чашмони шунќории тезнигоњаш дер боз чунин љавонона намедурахшиданд. Ва ў, китфонашро рост кардаву сари сина дамонда, ќаноатмандона зери лаб ба забони тозаи русї замзама менамуд: «Мы рождены, чтоб сказку сделать былью…» Занаш, ки шарики умедњои ў буд, низ рўњбаландона мегуфт: «Боке не, ба ќарибї мо њам њаќамонро мегирем». Њатто писараш, ки дар синфњои боло мехонду комсомоли фаъол буд, њарчанд ки гоњу ногоњ гапношунавї мекард, чун сухан аз орзўи деринааш мерафт, муассир мепурсид: «Дада, кай бо подполковникї табрик мекунем?» Ин њама сабабњои мушаххасе дошт, ки бевосита ба Танќисбоев вобаста набуд, вале, бо вуљуди ин…

Гап дар ин ки ба наздикї, ягон ним сол пештар, дар Алмаато мањкамаи пўшида доир шуд: трибунали њарбї гурўњи миллатгароёни буржуазии ќазоќро суд кард. Он душманони ањли зањмат берањмона ва абадї решакан карда шуданд. Ду нафар, барои ба ќазоќї навиштани осори илмиашон, ки гузаштаи манфури патриархалї-феодалиро бар зарари воќеияти нав арљ медод, мањкуми љазои олї – паррондан, ду ходими илмии пажўњишгоњи забону адабиёти Фарњангистони улум биступанљсолї бадарѓа шуданд… Дигарон дањсолї гирифтанд… Вале моњияти кор он буд, ки вобастаи суд аз марказ барои ходимони махсуси дар ифшову берањмона решакан кардани миллатгароёни буржуазї мустаќиман иштирокдошта мукофотњои давлатї ќатор шуд. Рост, ки мукофотњо низ махфї буданд, вале ин эътиборашонро заррае кам намекард. Пеш аз мўњлат додани унвонњои навбатї, ордену медалњо, мукофотњои калони пулї барои иљрои намунавии супоришот, ташаккурнома ва дигар нишонањои диќќату эътибор зиндагиро беш аз будаш зеб доданд. Ба пешсафони маърака додани хонањои нав низ айни муддао буд. Ин њама дасту дилро баќувват, овозро баландтар, таќ-таќи пошнаро дилпуронатар мекард.

Танќисбоев дар гурўњи унвону мукофотгирифтагон набуд, вале дар тантанањои њамкасбон фаъолона иштирок менамуд. Ќариб њар бегоњї ўву занаш Ойќумис ба «шустан»-и навбатии унвону орден ва ё бўрёкўбон мерафтанд. Силсилаи тантанањои идона, ки њанўз дар арафаи Соли нав шурўъ шуд, бисёр зебову хотирнишин буд. Мењмонон, ки дар кўчањои сарду торики Алмаато хунук 0хўрда меомаданд, аз остона ба гармии истиќболи соњибони хушрўзи хонањои нав сарафроз мешуданд. Чї ќадар дурахшу зиндадилию ифтихор мерехт аз рўю чашмоне, ки дар остона мењмононро пешвоз мегирифтанд! Дар њаќиќат, он њама тантанаи хосон буд, ки бори дигар маззаи бахтро мечашиданд. Дар он замон, ки њанўз ќањтиву гушнагии солњои љанг аз ёдњо нарафта буд, осудањолии наву одатинашуда дар гўшањои дури кишвар махсусан бо тантанаю ќаноатмандї истиќбол мешуд. Дар ин музофотњо конякњои ќимати хушнавъ, зарфу ќандилњои ѓанимати немисї фурў мерехт, рўи мизњо, ки бо дастархонњои сап-сафед пўшида буданд, маљмўъзарфњои боз њам ѓанимати немисї медурахшиданд ва њамаи ин касро мафтун мекарду ба рўњияи болидае моил месохт, ки гўё маънии азалии дунё њамин асту дар њама олам љуз њамин дигар чизи лоиќи таваљљўње буда њам наметавонад.