Чингиз Айтматов - Пораабри сафеди чингизхон

Аз нав, хуншор шудаву дилу љонашро сўзонда, љароњати замони љавониаш ба ёд омад; замоне, ки ў њанўз номи аслиаш - Темучинро дошт ва њоло касе гумон намекард, ки аз он саѓераи бепадар - Темучин Њокими Љањор Сўи Олам мерўяд; он ваќт ў худ низ њанўз дар хусуси ба ин монанд чизе фикр намекард. Њамон айёми дур, дар айни љавонї вай фољиаи нангинеро аз сар гузаронд. Зани љавонаш – Бортэро, ки волидони Темучин њанўз дар кўдакиаш хостгорї карда буданд, дар асалмоњи хонадориашон, њангоми њуљуми ќабилаи њамсоя – меркитњо дуздиданд ва то ў, њангоми њуљуми навбатї, боз ба даст овардаш, ки рўзњои зиёде сипарї шуд, рўзу шабони бешуморе гузаштанд, ки барои њисоби аниќашон акнун њам, агарчи бо ќўшуни бисёрњазора ба фатњи Ѓарб мерафт, то номи худро дар маснади салтанати љањонї барќарору абадан дастнорас бисозад ва њамаро – рўпўшу фаромўш, мадораш намерасид.

Он шаби дур, ваќте ки меркитњои палид, баъди гирудори серўзаи хунин, бетартибона гурехтанд; галањову ќароргоњашонро партофта гурехтанд; зери фишори мудњиши берањмона, танњо барои љони ночизашонро рањо кардан, аз ќасос гурехтанд; ваќти амалї гаштани савганди интиќом, ки нидо мекард:

… Парчами куњану аз дурњо аёни худро

Пеш аз юриш дар хуни хасм тар кардаам

Ва наќораи ѓулѓулафкани хешро,

Ки пўсти барзагов ба рў дорад, ба садо овардаам.

Ба саманди сияњёли хеш нишастаам,

Љавшани бешикаст ба бар кардаам.

Шамшери беамон ба даст бигрифтаам,

Бо меркитњо то мурдан хоњам љангид…

Мардуми меркитро то кўдаки гањвора нобуд

хоњам кард

Ва то лонаи чуѓз шудани маконашон…

- ваќте ки дар он шаби фиѓону нола ин савганди мудњиш пурра ба иљро расид, њамроњи осемасар гурезандагон, ки таъќиб мешуданд, аробаи рўпўшидае њам бошитоб он маконњоро тарк мегуфт. «Бортэ! Бортэ! Куљої? Бортэ!» – бо тамоми овоз фарёд мекард Темучин, маъюсона худро ба чор тараф задаву дар ягон љояш наёфта ва оќибат, њангоме ки ба аробаи рўпўшида расиду одамонаш сарибод аробакашро ба љањаннам фиристоданд, Бортэ ба фарёдаш љавоб дод: «Ман ин љоям! Ман – Бортэ!» – ва аз ароба парид, ў низ худро аз асп афканд, њарду ба истиќболи њам шитофтанду якдигарро миёни пардаи тирагї ба канор кашиданд. Ва њамон лањзае, ки њамсари љавонашро сињату саломат дар оѓўшаш дарёфт, чун зарбаи ногањоние ба дилаш, бўи ношиносу бегонаи, аз афташ мўйлабњои сахт дуди тамокуолударо, ки дар гардани гарму нарми ў монда буд, эњсос кард ва лабони хешро, то хуншор шудан газида, љобаљо карахт шуд. Дар атроф њамоно набарду гирудор, зумраеро нест кардани дигарон идома дошт…

Баъд аз он ў дигар ба љанг надаромад. Њамсари аз асорат рањондаашро ба ароба шинонда, аќиб гашт. Мекўшид худро нигањ дорад, то дарњол он чизе, ки вуљудашро сўхт, аз дањанаш набарояд. Баъд тамоми умр худро хўрд. Мефањмид, ки занаш на бо ихтиёри худ ба дасти душманон афтод. Вале ба чї ќимате зинда монд ў? Як тори мўяш њам кам нашуд. Маълум буд, ки дар асорат азобаш надодаанд, азиятдида гуфтан мумкин набуд ўро. Вале баъдан њам дар ин бора миёни онњо гуфтугўи рўирост доир нашуд.

Ваќте он меркитњои камшумор, ки пас аз торумор ба дигар мамолику љойњои дастнорас кўч баста натавониста буданд, дигар хавфе њам надоштанд – ё чўпону хизматгор шуда буданд ё ѓулом – сабаби ќасоси бењад берањмонаи Темучинро, ки аллакай Чингизхон шуда буд, касе намефањмид. Њамаи меркитњо, ки гурехтан муяссарашон нашуда буд, аз дами теѓ гузаштанд. Ва дигар касе аз онњо гуфта наметавонист, ки ба Бортэи ў, дар рўзњои асораташ дар ќабилаи меркитњо, алоќае дошт.

Баъдан Чингизхон боз се зан гирифт, вале чизе дарди зарбаи нахустину мудњиши ќисматро дар дилаш даво карда наметавонист. Ба касе ошкор намесохт, вале њамон дард, њамон захми хунчакон дар дил зиндагї мекард хоќон. Ваќте ки Бортэ нахустфарзандаш – Љўчиро ба дунё овард, Чингиз-хон аниќ њисобукитоб кард, ки писари ў будани кўдак њам мумкину писари бегона њам. Каси номаълуме густохона ба номуси ў даст зада, умрбод ќарорашро рабуда буд.

Ва њарчанд он марди номаълуми дигар, ки занаки парчамдўз њангоми юриш аз ў таваллуд карда буд, ба хоќон муносибате надошт, хуни њоким туѓён намуд.

Баъзан як сабаби ночиз њам одамро ба њолате меорад, ки дар як мижа задан дунё пеши чашмаш чаппаву роста мешавад ва на чуноне менамояд, ки лањзае пештар - матлубу маъќул метофт… Мањз чунин гардише рух дод дар дили хоќони кабир. Атроф њамон хеле буд, ки то ин хабар пеши чашм метофт. Пеш-пешаш, савори сиёњмушкинњо, дар даст байраќњои парафшони аждардор, њамоно парчамдорон мерафтанд; зери зинаш, чун њамеша, йурѓааспаш Хуба чорхез мезад; аз ду бару аќибаш, савори самандњои хушзот, бо эњтироми тамом ањли рикобаш роњ мепаймуд; атроф пур аз посбонони содиќаш – дастањои кезегулњо буд; дар тамоми пањное, ки ба чашм мерасид, туманњои муќтадири љангиаш ва такягоњи онњо – њазорон аробањо њаракат мекарданд. Болои сараш, бар фазои он њама сели одамї, дар осмон абри сафеди бовафояш, њамон абре, ки аз нахустин рўзњои юриш аз њимояти Осмони Воломаќомаш шањодат медод, шино дошт.