Якуб Колас - У палескай глушы

Яна ціха падымаецца, азіраецца, ідзе. Кухня не замкнёна. Адчыняе дзверы. Яна ў кухні.

- Ты, бабка, тут? - пытае ціха Ядвіся.

Бабка варочаецца на печы.

- Тут, паненачка!

- А чаму ты, бабка, дзвярэй не замкнула?

- От, паненачка, прылегла дый так не прычыніла. Я ж не сплю.

- Заўтра, бабка, паеду.

- Паедзеце, паненачка? - пытае бабка, устае і садзіцца на печы. - І не пачакаеце, покі паніч вернецца? - пытае яна.

- А хіба ж твой паніч са мной паедзе?

- Ну, як жа, паненачка: ён смуціцца будзе, што вы паехалі і не развіталіся з ім.

- А чаго ён будзе смуціцца? - пытае Ядвіся.

Ёй прыемна чуць ад бабкі, што ён будзе смуціцца.

- Чаму ж не будзе, паненачка? Я ж бачыла, якімі вочкамі пазірае ён на вас.

- Ну, якімі ж? Скажы, бабка!

- Добрымі вочкамі, успагаднымі вочкамі, паненачка, такім позіркам, што ад сэрца ідзе, каб другому сэрцу штось сказаць.

- А што сказаць другому сэрцу?

- Я ўжо забылася, паненачка. Куды ж я? - старая. Забылася, - хітра адказвае бабка.

- А каго ты, бабка, больш любіш: мяне ці паніча?

- Я і вас люблю і паніча люблю... От, паненачка, пабраліся б вы з панічом, далібог! - з жарам і зусім іншым тонам прамовіла бабка, і ў ёй адразу абудзілася жанчына-свацця.

- Мне ж, бабка, толькі шаснаццаты год, мне і замуж няможна яшчэ.

- О, паненачка, шаснаццаты год! Дык не сёння ж і замуж ісці.

- А твой паніч не хоча мяне.

- Ой, паненачка, што вы кажаце! Чаму ж ён ні на кога іншага не хоча глядзець? Чаму ж ён ніколі не пойдзе да панны каморнічанкі? Усе туды ходзяць, а ён не. Мусібыць, каля вас яму мілей.

- Проста гультай твой паніч і болей нічога.

- Не, не гультай ён: ён вас, паненачка, пакахаў.

- А хіба ён табе казаў?

- А што ён будзе казаць мне? Ён вам пра гэта казаў.

- Не, бабка, ніколі не казаў ён гэтага мне.

- Казаў, паненачка, казаў! І яшчэ скажа.

- Нічога ты, бабка, не ведаеш!

- Ведаю, паненачка, ведаю!.. А куды вы, паненачка, ехацімеце?

- Далёка, бабка, у маёнтак, на службу.

- А паніч ведае?

- Нічога не ведае і не будзе ведаць.

- Вы напішаце яму, паненачка?

- Нічога я не буду пісаць яму.

Ядвіся падышла да дзвярэй пакойчыка Лабановіча, адчыніла і ўвайшла. Ціха. Цёмна і пуста.

Ядвіся прыслухалася.

Між сцяною і адстаўшымі ад яе абоямі прашуршэў кусочак пабелу. Чаго ён так доўга каціўся? Гэты шолах здаўся ёй невыпадковым. Але ёй не страшна. Ёй проста чагось шкада. Яна чуе нейкі смутак. Вочы яе прывыклі да цемры. Са змроку выступаюць няясныя абрысы стала. Вось і крэсла. На тым самым месцы, дзе ён звычайна сядзеў.

Ядвіся зноў чутка прыслухоўваецца. Не, гэта ёй проста так нешта здалося. Яна ціхенька адстаўляе крэсла і садзіцца. Садзіцца так, як сядзеў і ён, і праводзіць рукою па сваёй губцы. Гэта вось ён тут сядзіць, а яе тут няма. Яна там, за акном, пазірае на яго. Яна ўся ўздрыгвае і боязна глядзіць у куток: там нешта заварушылася ціха, без шуму. Не, гэта там, на палічках, ляжаць яго кнігі. Яна ўстае, кладзе ў кнігу кавалак паперачкі, азірае цёмныя сцены - яны непрыветныя і маўклівыя. Яны мёртвыя, бо душа выйшла з гэтага дома. Ёй страшна і жудасна - і разам з гэтым прыемна і смутна.

Што думае аб гэтым бабка? Ну, усё роўна: сягоння яе апошні вечар тут.

Ядвіся яшчэ раз азіраецца. Яе забірае нейкі страх. Ёй хочацца заплакаць. Яна ціхенька ўваходзіць зноў у кухню.

- Ну, бабка, дабранач!

- Дабранач, паненачка! - адклікаецца бабка з печы.

Бабка не спіць. Яна проста думае свае старэчыя думкі, сухія, як і сама старасць, простыя, як і ўсё жыццё яе, нецікавыя, як і яе доля. Яна ўстае, накідае зашчапку, глядзіць проста па прывычцы ў акно, пазяхае ды зноў лезе на печ і чагось уздыхае, кладучыся ў цесны, цёмны куток, адведзены ёй жыццём. Але бабка любіць свой гэты куточак. Тут ціха, тут цёмна, і толькі прусакі шалпочуцца ў шчылінах, але бабка не чуе іх, хоць і ведае аб тым, што яны тут жывуць і жывяцца ад яе жыцця. Ну, што ж? Няхай.

Ядвіся зноў на двары. Яна падышла да дзікае грушкі. Пазірае на яе, штось разважаючы. Яна аглядаецца, бярэцца за дрэўца. Але грушка моцна бароніць сябе і коле Ядвісі руку.

«Гэта ж я такая калючая, - думае Ядвіся, - бо я - дзікая!»

Яна зноў падымае руку, асцярожненька бярэ за самы вяршок і ломіць яго. Нашто яна гэта зрабіла? Яна проста хоча сказаць гэтым, што яна злая і нядобрая. Няхай ён ведае гэта.

Яна ідзе на свой двор. Зноў пазірае на гэтыя цёмныя вокны. І месячык адышоўся ад іх, бо яны мёртвыя і іх не ажывіш. Не ажывіш, бо душа выйшла з гэтага дома. Ядвіся глядзіць на іх і не верыць, што была там. Гэта проста ёй прыснілася... Няхай бы ён ужо і не прыязджаў сюды і не даваў бы жыцця гэтым вокнам. А яны ажывуць. Яны зноў ажывуць! Але жыцця яна ўжо не ўбачыць, бо гэта апошні яе вечар тут: яна сама так захацела. Чаму? Яна проста спыніла сваё шчасце і сказала: «Даволі!» Але хто ж вырве з яе сэрца гэта шчасце цяпер? Ніхто. Яна будзе з ім жыць, будзе жыць і з тым, хто сядзеў унь там і праводзіў рукою па сваіх цёмных, маладых вусіках.