Іван Мележ - Подых навальніцы

— Такі праўда, мабуць: абагульненне лепей — калі сажнем! — разважліва, ціха сказала Вольга, Міканорава сястра. — Кеб з толкам, кеб зладзіць як трэба. То ж не так просто знайсці тут, хто тых кароў ды курэй даглядаць будзе! A сколькі ўсяго другога — калі людзям дыхнуць няма як!..

— І калгасаўскім коням, дзетачкі, сена трэба будзе даваць! — уставіў Зайчык, які найбольш сачыў — не ведаў, да каго лепш далучыцца. Ён гатоў быў далучыцца да Міканора, але баяўся, каб не падумалі, што ён шукае адну сваю выгаду.

— Міканор, людзі кажуць праўду! — раптам проста i весела рассек вузел Хоня. — Абагульняць трэба, калі палягчэе трохі! Паспеем! Усё толькі пачынаецца!

— Усе ўжэ даўно пачалі — у другіх сёлах!

— І мы, бачыш жа, пачалі. Запішы ўсіх, што, значыць, — уступілі. Што — калгаснікі. Што — калгас пачаўся.

— Дак ето ж як абман.

— Ніякаго абману няма. Дагаварыліся. Пастанавілі. Падпісацца можам. І памагаць адзін аднаму будзем, як усе адно калгаснікі.

— Памагаць — трэба! — не ўтрывала Зайчыха.

— Будзем памагаць i сена касіць, i жаць. А малаціць будзем ужэ i саўсім разам!

— Разам, — пайшоў услед ухвальны i, можна сказаць, дружны гоман.

Міканорава расчараванне адтаго, што мара пра калгас, нават такі, нават з гэтай купкі людзей, зноў нібы не спраўджвалася, адступала да восені, трохі памякчэла, калі ўсе прыязна, дружна выбралі яго за старшыню арцелі. Гэта падзея, акрамя таго, што цешыла яго гонар, яшчэ як бы гаварыла, што калгас які ён ні ёсць, а пачынае жыць. Прытрымліваючы раптоўную ўцеху, з годнасцю абранага кіраўніка новай гаспадаркі, з відным усім разуменнем не абы-якой адказнасці, нованароджаны старшыня арцелі папрасіў старшыню райвыканкома, каб паклапаціліся прыслаць у час землеўпарадчыка, каб нарэзалі адзін зямельны масіў…

Стары Дамецік з гонарам сачыў за кожным словам сына. Дамеціха ж, слухаючы ўсё, ціха, нясмела ўздыхала. Калі ўсё скончылася, залезла пад воз, доўга, трывожна хрысцілася…

Чэрвеньская ноч у лузе — час спачыну. Людзі спяць чэрвеньскай ноччу як нежывыя. Так было заўсёды: дзень — у клопаце, у турбоце, у гонцы бясконцай, да знямогі, ноч — толькі сон, толькі ратоўнае, непрабуднае забыццё.

Не кожны ў Куранях датрымліваўся цяпер гэтага заведзенага здаўна парадку: вялікія трывогі, што лезлі ў душу днём, калі ад знямогі балелі рукі i спіна, тачылі, пяклі іншых i ноччу, гналі i гналі патрэбны, жаданы сон. Было i так неспакойна, а гэты юравіцкі госць, што дапаў на сваёй гарадской калясцы аж сюды, у чортава балота, яшчэ падбавіў трывожнага думання.

Не адзін доўга, бяссонна круціўся ў гэту ноч, паглядваў з непрыхільнасцю, з цікаўнасцю на Дамецікаў агеньчык, каля якога меркавапа, дамаўлялася аб нечым купка тых, якія паверылі ў вялікую трывогузагадку. Не ўсе супакоіліся i тады, калі тыя разышліся, калі i сам агеньчык апаў, перастаў зырчаць у цемры чырвоным, неспакойным вокам.

Думалі па-рознаму. З надзеяй на добрае i з адчаем, з цвярозай разважнасцю i хмельнай злосцю. Як ні дзіўна, хутчэй за іншых заснуў Хоня. Дапаў да копкі сена, накрыўся, пазяхнуў з той лёгкасцю на душы, з якой можа пазяхаць толькі чалавек, які нарабіўся досыць, спраўдзіў усё, што трэба, i так, як трэба. Чаго было думаць лішне пра арцель — даўно аддумана ўсё, аддумана i адрэзана. Зрабіў сёння толькі тое, што рашыў даўно. Тут яму ўсё ясна. От калі i ёсць пра што думаць-гадаць, дык гэта пра Хадоську; ён i думае, ліха на яе, здаецца, кожны вечар — от i сёння згадаў яе. Чаго яна такая вечна: абы прытуліў — рукамі хутчэй упрэцца ў грудзі яму i адно: "Не трэба!" Пацалуеш яе, а яна толькі адно — адвернецца i зноў тое ж: "Не трэба!" Hi разу не прытулілася сама, не тое штоб пацалавала! A i не скажаш, каб гадкі быў ёй, не — падабаецца; гэта ён чуе добра; а от жа, ліха на яе, дзержыцца — як з чужым! Хацеў ужо не раз плюнуць на ўсё, кінуць, дык як жа ты кінеш такую! "На калгас як яна паглядзіць? — паявілася неспакойнае. — Пакуль — калі гаварыў з ёй — не вельмі каб коса. А там — каб не занатурылася яшчэ! Каб бацька, ліха на яго, не настроіў!.."

Згадка пра бацьку заўсёды хмарыла, цяпер i гэта не разагнала бесклапотнай лёгкасці. "Нічого, абламаецца!.. Нідзе не дзенецца!.. Нідзе не… Хадосечко!.." Ён ужо ў сне паварушыў губамі, нібы развітваючыся да наступнага дня, да новай — шчаслівай — сустрэчы!..

Чарнушку доўга не спалася. Спачатку не давала спакою жонка — чаго толькі ні наваліла на Міканора, на Апейку, на калектыў! Дасталося разам з іншымі i самому Чарнушку; ён толькі слухаў ды маўчаў, прывык даўно: з яе слоў заўсёды неяк так выходзіла — ва ўсім паганым, што б ні дзеелася на свеце, ён быў нязменна вінаваты! Накляла, напляла, нарэшце, дзякуй Богу, як рабіла ўсё, зацята ж захрапла: дала волю Чарнушку пабыць аднаму ca сваімі думкамі.