Янка Брыль - Ад сяўбы да жніва

Адзін за ўсіх нас, ён з прыціскам адпусціў на свабоду зусім зразумелую, шчырую лаянку.

Гэта не быў адчай, а проста прыкрая злосць. Не ўпершыню наш шлях перагароджвала вада. Не ўпершыню найлепшы наш плывец, Мікола, моўчкі садзіўся на беразе i першы пачынаў распранацца.

Так пайшло i цяпер. Мікола зняў цераз галаву сваю сумку i сеў.

Кожны раз мы рыхтаваліся да пераправы хутка, не чакаючы нават, пакуль абсохне пот. I справа гэтая заўсёды выглядала аднолькава. З клункамі ўсёй нашай збруі, прывязанымі на галаве, мы падыходзілі да вады, i першаму, хто тыцнуў скручанымі пальцамі нагі ў раку, належала права акрэсліць тэмпературу словам «нічога» або, у праціўным выпадку, якім-небудзь больш красамоўным выразам. Незалежна ад гэтага Мікола апяразваўся цераз плячо канцом нашага шнура, а я ці Калодка надзявалі на працягнутыя рукі маток. Шнур гэты мы звілі на першай днёўцы ca шпагату, вялікі клубок якога Мікола прыдбаў на заводзе. Шнур быў доўгі, метраў сто, i надзейны, у тры шпагаціны.

Падрыхтаваўшыся, Мікола «змераў тэмпературу», адмоўна акрэсліў яе зусім ненавуковым тэрмінам, увайшоў па калені ў ваду i сказаў:

— Ну, вадалазы, пускай!

Маток шнура трымаў на руках Калодка. Сёння ў яго на галаве капой сядзеў падвойны клунак: свая i Міколава вопратка. Такі парадак у нас — першы плыве на разведку ўлегцы.

З пагардай да ўсяго, што супраць нас, Мікола крактануў i ціха даў нырца.

— Няхай здароў будзе, як бабёр, — зашаптаў Калодка, ужо танцуючы зубамі.

Мікола вынырнуў яшчэ цішэй. Паплыў, нацягваючы шнур. Седзячы на кукішках над самай вадой, я прапускаю шнур праз жменю, а Калодка з мядзведжым спрытам паварочвае працягнутыя рукі, з якіх бязгучна разматваюцца, сплываю ць петлі шпагату.

Я не зводжу вачэй з Міколы. Штораз, то меншай кропкай адсоўваецца ад нас яго галава, за якой на вадзе распаўзаецца штораз шырэйшы трохкутнік. Потым кропка, якая вядзе наперад гэты трохкутнік, знікае зусім, i, нарэшце, я адчуваю ў жмені тры штуршкі. Разведчык на тым беразе дае сігнал, тройчы тузаючы за шнур.

Я — з клункам свае вопраткі на галаве, i мне ныраць няможна. Ды не вельмі й ахвота. Плыву то пад шнурам, нацягнутым над самай вадой, то побач з ім, каб на кожны выпадак ён быў пад рукой. Вада, як заўсёды, без назвы, чужая, халодная… I, як заўсёды, трывожна, што ногі твае звядзе здрадлівая сутарга, — зімовы лагерны падарунак. Нагамі стрыжэш пад вадой, рукамі распорваеш пльшь асцярожна… Бліжэй да берага, калі ўжо бачыш сябра, робіцца весялей. Шнур, які ён трымае, ужо не патрэбен табе, аднак бачыць яго, нібы працягнутую, моцную руку, прыемна.

Адчуўшы дно, я ўстаю i брыду, a Мікола тым часам сігналіць адпраўленне Калодку. «Зноў крапіва!..» — лаюся ў думках, хіснуўшыся, як ад агню, ад роснага лазовага куста.

— Ну, кіта наструніў,— шэпча Мікола.

Ён цягне шнур, памагае Калодку, які цяпер ім апяразаны. Калодка плавае слаба, з пыхценнем.

— Глядзі, зараз плюхне нагой, хоць разок, — шэпча Мікола, i нябачная, добрая ўсмешка даходзіць да мяне праз дробны перастук яго зубоў.

I праўда, мядзведзь наш збіўся з такту, не змог танцаваць пад вадой. Плюхнула. Раз. I яшчэ раз.

— Харошы дзядзька, — шапчу я, нібы дзеля таго, каб апраўдаць Калодку.

— Нам бы толькі яго накарміць, — з той самай усмешкай у голасе кажа Мікола.

— А сам не еў бы?

— Сам? I сам я, браце, без вусам… Ну, усё. Калодка выходзіць з вады і, здымаючы свой падвойны клунак, шэпча:

— Ххол-лад-дна, тр-рас-цца яй-е ггал-лав-ве!

Гэта — чыстая, голая i да чорцікаў сцюдзёная праўда. Мы хутка апранаемся, i нам, як заўсёды ў такі момант, робіцца значна цяплей ад думкі, што вось i яшчэ адна перашкода — за намі.

А гэта ўсё ж такі была яшчэ Германія!

За лугам, калі пачаліся палі, пад нагамі ў нас шарахцела спачатку ржышча, пасля пачалося вялікае поле бручкі. Ужо сцямнела настолькі, што ў небе — навокал над намі — праявіліся першыя тысячы зорак. Не хапала толькі месяца, у святле якога — на вялікім абшары зямлі — халодна блішчала б роснае бручкавінне, як часта бывала раней, нейкіх дзвесце, не больш, кіламетраў за намі.

— Ну, вось… — сказаў Мікола, першы прыпадаючы да харчу. У голасе яго была i радасць галодных, i злосць на тое, што i яшчэ за адным вадзяным рубяжом краіна нашай няволі не скончылася…

Голад мы пакідаем тут жа, на месцы. Міколаў ножык пераходзіць з рук у рукі, i аблыселыя пры дапамозе яго галовы бручкі дзіка хрумсцяць пад нашымі зубамі. Па меры таго як напаўняецца халаднаватым i салодкім сокам наша нутро, я пачынаю заўважаць больш выразна, што мы адны пад высокімі зоркамі, што мы ляжым на зямлі, якая нават грэе нас, што мы нібы прыпалі да яе грудзей, каб нацягнуцца сілы.