Янка Брыль - Ад сяўбы да жніва

Неўзабаве пасля вайны, там, у райцэнтры, я бачыў ix на хаду, з кузава спадарожнай машыны. Быў пагодлівы летні адвячорак, выходны дзень, i яны, Трацякі, ішлі шырокім тратуарам, уздоўж зялёнай сцяны вішняку. Маша трымала на руках свой белы скарб — малое ў «канверце» — i ўсміхнулася мне, кіўнуўшы га лавою. Ён… Ды што там прыкідвацца, — я запомніў толькі яе, тую шчаслівую ўсмешку i вочы, поўныя гордай радасді мадярынства.

Пасля я пачаў заўважадь побач з ёй i Максіма. Гады праз два мы пазнаёміліся з ім бліжэй, у Мінску, на вечары ў нашага агульнага друга. Крыху залішне паўнаватая i неяк з пачуццём уласнай годнасці, шчасліва спакойная, Маша была прышжая той красою ўдачлівай маці, якая добра зрабіла сваю вялікую справу — падгадавала двое дзяцей, а сама засталася ўсё яшчэ маладой i цікавай. Hi раней, ні цяпер яна не была прыгажуняй; яна была проста вельмі мілая як чалавек, вельмі чыстая, прывабная як жанчына. З ёю было добра. Можна было амаль па-ранейшаму весела i легка вальсаваць, успамінаючы нашу ваенную маладосць, падняваючы пра тую месячную ноч, якая не была ніколі нашай… А на жаночую красу яе можна было глядзець вачамі таксама ўжо сталага чалавека, які нязгорш навучыўся ведаць меру ўсяму, паважаць граніцы свайго i чужога шчасця…

Маша i Максім здаваліся нам з жонкай шчасліваю парай. ł не толькі нам: так лічылі i тыя, хто ведаў ix бліжэй.

— Харошыя людзі. I ён, i яна…

Гэта гаворыдь мне сёння стары райвыканкомаўскі шафёр Намыста, гуцул Мікіта Самійлавіч, які пасля партызан асеў у нашым раёне. Я ведаю яго, можна сказаць, даўно, люблю паслухаць расказы старога пра даўнюю службу ў аўстра-венгерскай арміі, калі яшчэ, як ён кажа, царстваваў Франц Іосіф «эрштэр». Мы паважаем адзін аднаго i таму вось з прыемнасцю п'ём чарку ў раённай чайной, закусваем селядцом з гарачай бульбай i гаворым пра добрых людзей, якія пазаўчора селі ў вагон i паехалі ў госці, да Машыных бацькоў,— усёй сям'ёю.

— Харошыя людзі,— паўтарае стары Намыста і, размораны чаркай, змаўкае. Пасля даволі доўгай паўзы ён дастае сваю «цыбуліну» ў вялікім, падобным на грушу футляры, доўга глядзіць на стрэлкі.— Извините за мою некультурность… — кажа чамусьці па-руску. — Цяпер ужо дваццаць тры мінуты пасля чатырох… Пайду вось зараз на бакавую. Што рабіць у святую нядзелю? А ваш аўтобус падыдзе тым часам. Так i жывэмо…

Закончыўшы на роднай мове i з уздыхам, ён зноў маўчыць. У гэтым маўчанні я пачынаю падазраваць нешта незвычайнае. I праўда, — вось ён, Мікіта Самійлавіч, глядзіць на мяне трошкі іншымі, рашучымі вачыма i пачынае:

— Вам толькі i скажу… I ён чалавек харошы, а яна яшчэ лепшая. Як рідна донька, глядзіць мяне, даглядае стару, самотну людыну… — Ен выцірае вочы i зноў па-руску гаворыць: — Извините за мою некультурность… Я не скажу, што Максым Валадымэравыч нешчаслівы чалавек, але ж — не шчаслівы… Толькі вам скажу… Абы мы ехалі каля яго роднай вёскі ноччу, заўсёды спыніцца каля могілкаў i пойдзе туды. Я, вядома, сяджу ў машыне, чакаю. А раз пайшоў за ім следам. Бо доўга вельмі яны, Максым Валадымэравыч, не вярталіся. Прыйшоў, гляджу… А ён ляжыць грудзьмі на магіле i плача… як дытына, плача… Вы ведаеце, вядома…

Так, Мікіта Самійлавіч, я ведаю, я нібы толькі цяпер успомніў, што ў той магіле ляжыдь Максімава першая жонка i першы сынок, расстраляныя немцамі, калі ён пайшоў у партизаны. Я не ведаю нават імя той жанчыны, не бачыў ніколі i хлопчыка. Чуў толькi — наша звычайная вясковая маладзіца, якая ў панскую турму пасылала свайму Максіму кавалак хлеба, адняўшы яго ад уласнага рота, пісала, капаючы слязьмі на смешны, няўдалы след алоўка, што хлопчык усё пытае, а дзе тата?..

— Извините за мою некультурность… — Стары Намыста глядзіць на мяне i пытаецца, нібы просіць — Мы ёй ніколі не скажам пра гэта?.. Марыя Матвіеўна така добра… Не трэба…

…Адзін. З акна аўтобуса гляджу на жаўталістыя бярозкі i бурачковую пожню грэчкі каля гасцінца, гляджу на яркую, спакойную вячэрнюю зару i думаю, шапчу без слоў:

«Мілая Маша! I сапраўды, можа, вы лепш ніколі не ведайце пра гэтыя яго начныя слёзы!..»

1957

Жнучы, яна стамлялася з кожным днём усё больш. Гарачую задуху цяжка было адмахнуць ад знямоглых грудзей нават самай вялікай, самай каласістай жменяй. А рабіць трэба было, хоць і свету не бачыш… І яна жала, нікому нічога не кажучы.

Увечары, вяртаючыся дахаты са сваім наймалодшым, у тое страшнае лета адзіным у хаце сынам, старая ледзь перастаўляла ногі, натруджаныя гадамі бязлітаснай працы. Паблеклыя вочы яе глядзелі на свет з-пад нізка насунутай хусткі, здаецца, зусім абыякава.