Михаил Зарецкий - У Саўках (на белорусском языке)

Доўга яны гаманiлi, доўга парушалi глыбокую цiш, панаваўшую ў Саўках...

I згаварылiся...

2

Праз Саўкi прабягала дарога. Кулялася ў равы, узбягала на ўзгоркi... То тулялася па хмызняку, то вясёла, адкрыта ўсмiхалася жоўтаю пакручастаю стужкаю.

Было адно месца, дзе дарога шпарка збягала па крутому скелзу. З аднога боку - гара, абросшая густым хмызняком, з другога - глыбокая прорва. Небяспечнае месца. Дарога вузенькая - толькi калёсам праехаць. Угару яшчэ нiшто, а во ўнiз - глядзi ды глядзi. Добра, калi конь стрымае, не пабяжыць, а то - беражыся! Троху-троху - i пакоцiшся.

У гэтым месцы хлопцы заселi. Праслухалi, што з горада валасны будзе ехаць з грашыма. Рашылi пераняць тут...

Смоўж, што мышанёнак, прытулiўся ў кустах ля дарогi. Яго абавязак не трудны: як будзе спускацца, знецiкi выскачыць, спудзiць каня, каб убок iрвануўся. Дарога вузенькая - напэўна пакоцiцца ўнiз. А там ужо хлопцы чакаюць - канчаць.

Доўга ўжо ждуць. Сонца хiлiцца пачало к захаду. Ценi пацягнулiся даўгiя, даўгiя... На кусты, на траву пачала класцiся пазалота...

А яго ўсё няма...

Смоўж ляжыць дагары на зямлi. Скрозь галiны алешнiку глядзiць у далёкае неба блакiтнае i думае шчырую думу. Яму ўспамiнаецца ўсё, што перажыў ён у апошнi час. Як яго бралi ў жаўнеры, як не хацелася яму разлучацца з роднай вёскай, з роднымi людзьмi, як ён аж плакаў, ад'язджаючы ў войска. А там жыццё цяжкае, жорсткае... Колькi ён слёз папалiў, колькi ночак не спаў - усё думаў аб роднай краiне. З Сцёпкам сышоўся. Бывала, чуць вольная часiнка усё гаварылi, успамiналi... Той i пабегчы яго падбухторыў.

Ой, як хацелася ў двор! Смоўж i не думаў тады, цi добра, цi дрэнна ён робiць; не думаў аб тым, што можа быць у канцы. Толькi б у двор...

Вось i прыбеглi. Нядоўга ў двары жыць прыйшлося. Небяспечна было заставацца ў вёсцы. У Саўкi пайшлi. З Грышкам злучылiся, яшчэ два хлопцы прысталi. Сперш нiшто было. Нiчога не рабiлi, гулялi, дурэлi, апавядалi адзiн аднаму пра свае вандроўкi. Хлопцы прыходзiлi з вёскi - яшчэ весялей было.

А потым iначай пайшло. Адзiн аднаму надакучылi, жыць па-воўчаму ў лесе абрыдла. Дый без работы мутарна неяк. Так захацелася жыць, як усе, акунуцца ў жыццё з галавой.

З вёскi пайшлi маладыя. Некаму стала й прыходзiць. Зусiм забылася на iх вёска. Голад пачаўся. I ўсё цяжэй на душы рабiлася. Чуў Смоўж, што не вытрывае.

I вось... урэшце...

Не, не чакаў гэтага Смоўж. Не хацеў, баяўся. Натура яго не згаджалася з гэтым. Але штось прымушала згаджацца i рабiць. Хто яго ведае? Цi сябрукоў ён баяўся, цi слабасцi сваёй саромеўся. Але вось ляжаў i чакаў, гатовы на страшэннае дзела.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Здалёк затарабанiла каламажка... Сэрца ў Смаўжа закалацiлася моцна, балюча. Быццам яго хто цiснуў, трымаў, а яно вырывалася... Думкi змяшалiся, як вiхор, закруцiлiся... Мiганулi сябрукi - далёкiмi, чужымi здалiся...

Двор праляцеў, i чагось асаблiва выразна прадставiлася сястрыца Гануля...

Блiжэй, усё блiжэй... Вось угары i конь паказаўся... За iм каламажка, у ёй нейкi ў чорным... Ён!..

Цi злезе, цi не?.. Калi злезе - не трэба тады: усё роўна нiчога не выйдзе... О, каб ды злез!..

Не... Толькi накруцiў лейцы на рукi... Едзе, спускаецца... Яшчэ хвiлiнка адна...

Мiжвольна Смоўж зiрнуў на каня. Конiк напружыўся, трымае - як мага... У вачах гэткая шчырасць, стараннасць, апаска... Смоўж успомнiў свайго Палавога... Шкада да болю стала канька... Ужо наязджае... Яшчэ колькi крокаў...

Смоўж кiпцямi ўпiўся ў глебу...

Вось ужо тут... ужо трэба... ужо час...

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Не... Не здолеў...

Конiк, праехаўшы самую строму, смела пабег. Весела заляскатала каламажка... Усё далей i далей...

Смоўж схамянуўся... Што гэта? Як гэта так? Што цяпер будзе? Цi гэта добра, цi блага? Хлопцы... Яны што... Бiць будуць, пэўна... Прагоняць...

Блiзка пачулiся галасы. Смоўж, як непрытомны, кiнуўся ў хмызняк, убiўся ў самы вялiзны i густы куст i прытулiўся да зямлi, што зайчык. Усё яго цела траслося як у лiхаманцы. У галаве бiлася адна думка: каб скарэй, каб скарэй... I ўся iстота яго ў гэты момант была працята адным жаданнем: каб скарэй пайшлi хлопцы!

А хлопцы гукалi, шукалi, лаялiся, пагражалi. Урэшце Грышка сказаў:

- Уцёк, трасца яго матары. Ну, добра; трапiць ён калi-небудзь нам у рукi... Пойдзем, хлопцы!

Чароўнай музыкай празычэлi ў вушах Смаўжа крокi пайшоўшых. Счакаўшы колькi хвiлiн, ён асцярожна вылез з куста i пачаў прабiрацца па хмызняку. Шпарка, паспешна.

Дух занiмала, сэрца зрывалася, а ў галаве, як кляўцом, бiла:

- У горад... у войска... Няхай будзе што будзе. Турма, дык турма. Абы да людзей, абы жыць так, як людзi, а не туляцца, што воўк, па лясах...