Кондрат Лейка: Таклюся-сухотнiца (на белорусском языке)

Кандрат Лейка

Таклюся-сухотнiца

(Беларускiя тыпы)

Аж жаль бярэ, як узглянеш на Таклюсю: худая, - адны косцi, твар асунуўся, пазелянеў, вочы завалiлiся глыбока пад лоб, грудзi высахлi, рукi цялёпаюцца, як шчэпкi, - хоць у труну кладзi.

- Сухотнiца! - кажуць людзi, з жалем гледзячы на Таклюсю: i ў чым толькi яе душа дзержыцца?

Запаўшыя ў падлоб'е глыбока вочы, смутны задумчывы твар, зморшчаны лоб i моцна сцiснутыя вусны, - усё гэта яўна дасвячае, што ў сваёй душы Таклюся носiць нейкую вельмi дакучную думу, ад каторае яна нiяк не можа адвязацца i каторая кiруе ёю, куды захоча. Ад гэтай дакучнай думкi, што, як п'яўка, смокча яе сэрца, яна, мусi, i высахла.

Якая гэта думка апанавала Таклюсiным сэрцам i ссушыла яе самую, - аб гэтым мы даведаемся потым, пачакаўшы крыху, а цяпер паглядзiмо, як жыве наша сухотнiца.

Хоць на ўзгляд Таклюся паказваецца шчуплаю i благою, але на ўсём сяле лiчыцца першай работнiцай, вельмi здатнай да ўсякай гаспадарскай справы.

Кожны дзень яна ўстае яшчэ дзе да пеўняў i з пацерамi прымаецца за работу: гатовiць страву для сваёй сям'i, прадзе кудзелю або шые дзецям сарочкi ды нагавiчкi. Уецца ў сваёй цёмнай хатцы, як пчолка ў вулейку; i за што нi возьмецца, работа ў яе проста кiпiць i спорыцца.

Нудна гудзе ў Таклюсiных руках пузатае верацяно, трашчыць у печы, разгараючыся, удушлiвы ядловец, храпуць на запечку пад старым радном заснуўшыя хлопцы, а над гэтымi галасамi, як звон над кiрмашным гоманам, нясуцца поўныя жалю, поўныя надзеi i цёплага чуцця словы Таклюсiных пацераў: "Езу добры, божа мiласцiвы! змiлуйся над намi, людзьмi нямоцнымi, адпусцi нам нашы цяжкiя грахi i адкрый нам сваю святую волю..."

Зiмой Таклюся дагледзiць як найлепей сваю худобу - кароўку i волiкаў, накормiць упару авечак, зазаве ў хату азябшых парасятак i абагрэе iх пад запечкам, а затым не забудзе i сваiх хлопчыкаў: таго да школкi выправiць, улажыўшы яму ў радняну торбачку кавалачак хлеба ды дзве-тры бульбачкi, другога пашле да панскага двара на падзённую работу, каб зарабiў якi-небудзь грош, а самых маленькiх, што яшчэ на запечку сядзяць без нагавiц, пазабаўляе i ўпару накормiць-напоiць, а калi трэба, то крыху i прыстрашыць...

Улетку, управiўшыся каля хаты, Таклюся з усходам сонца спяшыць на поле жаць. Перш яна жне сабе, а потым, як падгонiць свой каснiк да палавiны палеткаў, наймаецца да багатых гаспадароў або да панскага двара, каб зарабiць сабе крыху грошай на розну патрэбу.

Усюды - цi на сваёй, цi на чужой постацi, Таклюся ў рабоце перша; нiхто не ўмее гэтак хутка i роўна жаць, як яна; нi ў кога сноп не выйдзе гэтакiм тугiм i зграбным, як у яе.

- Не жне, а грае!.. - кажуць людзi, зайздрослiва гледзячы на Таклюсiну работу.

У рабоце Таклюся мала гаворыць, больш маўчыць i аб нечым усё думае. Якая думка ляжыць у яе на сэрцы, нiхто не ведае, але па яе вачах i па твары ўсякi можа дагадацца, што думка гэта вельмi цяжкая i неадвязная. Iншы раз у Таклюсi зразу апускаюцца рукi, серп падае на зямлю, плечы выпрастоўваюцца, i яна, уставiўшы ўперад у сiнюю iмглу свае запаўшыя вочы, пачынае горка плакаць; i слёзы буйнымi круглымi каплямi коцяцца з яе вачэй на калючае ржышча...

- Бог з табой, Таклюська, чаго ты плачаш? - дапытваюцца жанкi.

- Ах, мае вы сястронкi, - адказвае яна, - як жа мне, бяздольнай, не плакаць... Чым мае сiроты будуць жыць, як я памру? Па аднаму загону зямлi, i таго кожнаму не хопiць, а запасу ў гаспадарцы няма нiякага... Прыйдзецца iм, бедным, з торбай па свеце iсцi... божа мой, божа мой!..

Як толькi пройдуць гэтыя, нет ведама скуль нахлынуўшыя, цяжкiя, журлiвыя хвiлiны, - Таклюся зноў бярэцца за сваю работу, i зноў людзi дзiвуюцца, як яна хутка i зграбна жне...

Працавiтая i надта разумная кабета Таклюся, але не даў ёй бог добрай долi. Вельмi рана, чуць не на парозе жыцця, спаткала яе няшчасце. Як толькi выйшла замуж, а гэта было на васемнаццатым року яе жыцця, зараз па шлюбе, пан паслаў яе гаспадара на вiцiну, плыты сплаўляць па Шчары ад Слонiма да Прусаў.

У той рок якраз надта рана пачалася зiма; ужо на крыжа дуў з поўначы востры вецер i злятаўся снег, а з пакроў пачалi замярзаць рэчкi. Плыты па Шчары плылi цiха, з задзержкай i прыплылi на месца не ў той тэрмiн, што трэба было паводле дагавору. За гэту няспраўнасць цiвун абвiнавацiў Таклюсiнага гаспадара i, каб скараць, звялеў пасадзiць яго на тыдзень у лядоўню i кожын дзень, разлажыўшы на аполку, секчы розгамi ў тры навароты. Гаспадар ледзьве жывым вярнуўся дамоў i хоць пасля гэтага жыў яшчэ доўга, але работнiка з яго добрага ўжо ў гаспадарцы не было: ён больш усяго ляжаў на печы i стагнаў ад ламоцця, што гнула яго ў дугу i крышыла яму рукi ды ногi. I ўсю работу па гаспадарству прыйшлося вынасiць на плячах адной Таклюсе...