Міхась Зарэцкі - Кветка пажоўклая

- Пляшка арыштавана! Хо-хо-хо-хо! Арыштавана! Госці, прашу! Чырвоная Армія! Урра!

І ён, як непрытомны, крычаў, махаў рукамі, абарачваўся на ўсе бакі да сваіх сяброў. Але тыя ўжо сцямілі - пудліва маўчалі. І лямант пісара неяк дзіка, прарэзліва, непадтрымана раскідаўся па хаце...

Старшы з чырвонаармейцаў падышоў бліжэй да яго.

- Даволі! Выхадзі!

- Як? Што? Куды?

Пісар недалужна-п'яным поглядам азірнуўся па баках. Мужыкі ўсе маўчалі, не гледзячы адзін на аднаго, пісар зусім асалапеў, цяжка плехануўся на лаву, вылупіў вочы і сядзеў, нічога не разумеючы.

- Ну, дакуль сядзець будзеце! Выхадзі на вуліцу! Хлопцы, бяры іх!

Мужыкі сядзелі. Вайсковы замармытаў неслухмяным ад самагону і страху языком:

- Так-то яно так... але... як жа гэта... без усяго... раптам... Ні табе мандату...

- Што? Мандату? - заўважыў яго старшы. - Як праспішся, тады я табе мандат пакажу. А ты хто такі?

Толькі цяпер ён прыкмеціў рэвальвер.

- А... Будзьце ласкавы зняць ваша аружжа!

Той моўчкі аддаў рэвальвер.

- Ну, доўга чакаць яшчэ вас прыйдзецца?

Мужыкі заварушыліся:

- Дык як жа ж... Апрануцца, на дарогу ўзяць. Так раптам.

- Ладна. Сідаронак, ідзі скажы там на сяле, каб прынеслі ім што трэба. Ды там разам яшчэ дзве падводы вазьмі.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Усё сяло высыпала на вуліцу, як павезлі арыштаваных. У адным месцы чуўся смех, жарты, у другім спачуваючая гаворка. То там, то сям віднеліся заплаканыя твары, а некаторыя бабы галасілі, быццам хавалі ад'язджаючых.

Арыштаваныя моўчкі сядзелі на вазах, схіліўшы галовы. Думалі... Пэўна, успаміналі сваю чыннасць і загадвалі на тое, што іх чакае.

На краю сяла Шлёмка стаяў ля свае хацёнкі. На твары яго ззяла здавольненне. Як праязджалі міма, яго радасна-здаволены погляд на момант спаткаўся з панурым поглядам старшыні. Той здрыгануўся. У вачах злосць загарэлася. Мусіць, дагадаўся, чыіх рук гэта справа...

А Шлёмка святкаваў у душы. Ён бачыў рэвалюцыю, бачыў вызваленне. Ён бачыў, што і да іх сяла ўжо дакацілася хваля і магутным выплескам змыла адвечную крыўду.

Толькі адна хмурынка цямніла яго настрой: гэта памяць пра Міхалку. Не мог ён ніяк забыцца на свайго сябра. Як роднага брата, шкадаваў яго.

Але нейкі нутраны голас супакойваў Шлёмку, шаптаў яму:

- Гэтак павінна быць. Гэта неабходна. Рэвалюцыя ахвяр патрабуе...

Стораж Бяздзедаўскай святадухаўскай царквы, маленькі, увесь кудлаты, абшарпаны чалавечак, стаяў перад сваім бацюшкам у постаці чалавека, які развязвае нейкае надта важнае пытанне і так заклапочан, што проста й сказаць нельга...

Ён, праўда, прыйшоў толькі затым, каб узнаць - ці будзе заўтра адправа ці не, і ўвесь яго абавязак у гэтым выпадку складаўся з таго, каб дачакацца бацюшкавага адказу, пацерціся трохі ў бацюшкавай кухні і тады - або з паважным відам пасунуцца да званіцы і, спакваля ўзабраўшыся па небяспечных сходнях, баўкнуць разы са тры ў стары пабіты звон, або з такім жа паважным відам пашыбаваць у бліжэйшую вёску да свата Карнея. Але ў бацюшкі быў гэткі недалужны, пакорны і маркотны выгляд, што ён не мог больш нічога зрабіць, як толькі зморшчыць свой твар да таго, што ён стаў падобны на сушаную дулю, і гэтым паказаць, што ён не менш за бацюшку не ведае, што рабіць.

Па праўдзе сказаць, дык ён знаў, што трэба рабіць, і нават дзівіўся, чаму гэта бацюшка не дагадаецца, але... на тое бацюшка...

- Яно-то народу не надта многа будзе... Бачыце, бацюшка, праца самая... але ізноў падумаць, як жа ж і без абедні...

І стораж развёў рукамі.

Бацюшка, старэнькі і такі самы маленькі, як стораж, але «благаабразны», стаяў ля стала і ў задуме тарабаніў па сталу пальцамі. Вочы яго былі ўпяты ў раскалмачаны дашчэнту сторажаў лапаць, і ў іх відаць быў смутак. Што ён думаў у гэты час, якія думкі луналі ў яго сівенькай галаве, - невядома.

Стораж пастаяў трохі і гукнуў яшчэ раз, асцярожна дадаўшы ў свой голас трохі настойнасці:

- Народу-то не будзе, але...

Бацюшка перавёў свае вочы з лапця на сторажаў твар - не менш раскалмачаны за лапаць - і нічога не сказаў. Ціхім крокам адышоўся к акну.

Стораж трохі паварушыўся, патаптаўся - балазе бацюшка задам стаў і не бачыць - і, кашлянуўшы, прагукаў ужо з большай настойнасцю:

- Народу-то, напэўна, не будзе!

На гэты раз ён нават не дадаў «але» і ўжо спадзяваўся, што канец будзе такі, якога ён і жадае... Але бацюшка раптам схамянуўся, абярнуўся да яго і сказаў голасам, у якім чувалася нейкая сумная рашучасць:

- Во што, Сідар: цэрква - гэта не тэатр, і мы не павінны спыняцца перад тым, што не будзе народу. Богу ўсё роўна - ці поўная цэрква ці не.