Жан Сартр - Мур

Настала доўгае маўчанне. Пан Дарбеда пачуў, як у суседнiм пакоi спявае П'ер. Зрэшты, гэта было мала падобна да спеву, нагадваючы болей хуткi, пранiзлiвы рэчытатыў. Пан Дарбеда падняў вочы на дачку.

- Значыць, не?

- П'ер застанецца са мной, - мякка сказала яна, - я вельмi добра з iм ладжу.

- Пры ўмове, што займаешся дурасцямi цэлы дзень.

Ева ўсмiхнулася i кiнула на бацьку нейкi надзiва кплiвы i цi не вясёлы позiрк. "Так i ёсць, - раззлавана падумаў пан Дарбеда, - яны толькi гэтым i займаюцца; прабаўляюцца ў ложку".

- Ты, напэўна, ужо зусiм тут здурнела, - сказаў ён i ўстаў.

Ева сумна ўсмiхнулася i шапнула нiбыта сабе:

- Не зусiм.

- Не зусiм? Я толькi адно магу табе сказаць, маё дзiцё, ты мяне палохаеш.

Ён паспешлiва яе пацалаваў i выйшаў. "Трэба было б, - падумаў ён, спускаючыся па лесвiцы, - прыслаць ёй пару добрых здаравякоў, каб яны сiлай забралi ў яе гэтае Богам пакрыўджанае няшчасце ды сунулi яго пад душ, i не пыталiся - хоча ён таго цi не".

Стаяў пагодны восеньскi дзень, цiхi, без нiякiх загадак; сонца залацiла прахожым твары. Пана Дарбеду нечакана ўразiла iх адкрытая прастата: адны былi загарэлыя, другiя гладкiя, але на кожным адбiлiся i свая радасць, i свае турботы, такiя знаёмыя i яму.

"Я ведаю, за што папракаю Еву, - падумаў ён, паварочваючы на бульвар Сэн-Жэрмен. - Я папракаю яе за тое, што яна жыве па-за ўсiм чалавечым. Бо П'ер ужо не чалавек. I ўвесь той клопат, усю любоў, што яна аддае яму, - яна iх забiрае ў другiх: ва ўсiх гэтых. Нiхто не мае права адгароджваць сябе ад людзей; як нi круцi - мы жывём у грамадстве".

Ён з прыязнасцю зiрнуў на прахожых; яму падабалiся iх сур'ёзныя, ясныя вочы. На гэтых залiтых промнямi вулiцах, сярод людзей пачувалася неяк надзейна, бяспечна, як у вялiкай сям'i.

Жанчына з распушчанымi валасамi спынiлася перад раскладзенымi проста пад адкрытым небам таварамi. За руку яна трымала дзяўчынку.

- Што гэта? - спытала дзяўчынка, паказваючы на радыёпрыёмнiк.

- Нiчога не чапай, - адказала ёй мацi. - Гэта прыёмнiк, ён робiць музыку.

Пэўны момант яны стаялi моўчкi, з захапленнем разглядаючы апарат. Пан Дарбеда расчулена схiлiўся да дзяўчынкi i, зазiрнуўшы ёй у вочы, усмiхнуўся.

"Пайшоў". Дзверы на лесвiцу суха клацнулi i зачынiлiся; Ева была ў салоне адна: "Няхай бы ён лепей памёр".

Яе рукi сцiснулi спiнку фатэля: яна ўспомнiла бацькавы вочы. Як пан Дарбеда, з выглядам знаўцы, схiлiўся да П'ера, як сказаў яму: "Гэта смачна!" такiм тонам, нiбыта ён ведае, як трэба гутарыць з хворымi. Як глядзеў на яго, i П'ерава аблiчча адбiвалася ў яго вялiкiх, глыбокiх, спрытных вачах. "Я ненавiджу яго, калi ён так яго разглядае, ненавiджу, калi толькi падумаю, што ён яго бачыць".

Евiны рукi саслiзнулi з фатэля, i яна павярнулася да акна. Яе вочы адразу аслеплi ад яркага сонца. Увесь пакой быў запоўнены яго промнямi; яны лезлi паўсюль: ляжалi бялявымi плямамi на дыване, вiселi сляпучым пылам у паветры. Ева даўно ўжо адвыкла ад такога бессаромнага, такога стараннага асвятлення, што вылiзвала кожны кут, надрайвала мэблю i прымушала яе блiшчаць, як руплiвая гаспадыня. I ўсё ж яна падышла да акна i прыўзняла фiранку. Якраз у гэты момант з будынка выйшаў пан Дарбеда. Нечакана для сябе Ева ўбачыла яго шырокiя плечы. Бацька падняў галаву, лыпаючы вачыма, зiрнуў на неба i, як падлетак, шырока ступаючы, рушыў прэч. "Мацуецца, - падумала Ева, - нiчога, хутка ў яго пачнецца яго калаццё". Нянавiсць у ёй ужо знiкла: за што яго ненавiдзець - у гэтай галаве нiчога няма, апроч хiба сама маленькага клопату выглядаць маладзейшым. Але калi яна ўбачыла, як бацька павярнуў на бульвар Сэн-Жэрмен i знiк, яе зноў ахапiла злосць. "Ён думае зараз пра П'ера". Нейкая частка iх жыцця вырвалася з гэтага зачыненага для ўсiх пакоя, i цяпер яе ганяла па вулiцах, пад сонцам, пад нагамi ў людзей. "Няўжо нас так i не здолеюць нiколi забыць?"

Вулiца Бак была амаль бязлюдная. Старая кабета дробным трушком пераходзiла праезджую частку; смеючыся, прайшлi тры дзяўчыны. I потым - мужчыны - дужыя i сур'ёзныя, яны неслi ў руках партфелi i гаманiлi памiж сабой. "Нармальныя", падумала Ева i сама здзiвiлася, заўважыўшы ў сабе столькi нянавiсцi. Тоўсценькая прыгожая жанчына кiнулася насустрач элегантнаму пану. Той абхапiў яе рукамi i пацалаваў у вусны. Ева выцiснула чэрствы смяшок i апусцiла фiранку.

П'ер ужо не спяваў, цяпер суседка з трэцяга паверха села за пiянiна; яна грала "Эцюд" Шапэна. Ева адчула сябе спакайней i ступiла была да П'ерава пакоя, як раптам спынiлася i з нейкай трывогай абаперлася спiнаю аб сцяну: кожны раз, калi яна выходзiла з пакоя, яе агортвала панiчнае пачуццё пры думцы, што туды трэба вярнуцца. Тым не менш яна разумела, што не здолее жыць больш нiдзе: гэты пакой вабiў яе, яна яго нават любiла. З халоднай цiкаўнасцю, нiбы каб выйграць хвiлiну-другую i набрацца духу, яна прабегла позiркам па салоне: нiдзе нiякага ценю, нiякага паху. "Як у чакальнi ў дантыста". Фатэлi, абабiтыя ружовым ядвабам, канапа, строгiя, сцiплыя, па-крэўнаму простыя зэдлi; добрыя памочнiкi чалавека. Ева ўявiла, як нейкiя важныя паны, апранутыя ва ўсё светлае - зусiм такiя, якiх яна бачыла толькi што за акном, - уваходзяць у гэты салон i, не спыняючы пачатай размовы, нават не турбуючы сябе тым, каб зiрнуць, куды яны трапiлi, упэўненаю хадою iдуць на самы цэнтр пакоя; а адзiн закiнуў за спiну руку, i тая валачэцца за iм, як след за караблём, - па мяккiх падушках на мэблi, па розных прадметах, сталах, а ён нават не ўздрыгваецца, сутыкаючыся з усiм гэтым. Калi ж на дарозе iм трапляецца мэбля, iм i ў галаву не прыходзiць яе абысцi, i яны, гэтыя салiдныя iмасцi, дужа спакойна перастаўляюць яе на iншае месца. I вось, нарэшце, яны сядаюць, так i не перапынiўшы сваёй размовы, так i не зiрнуўшы вакол сябе. "Салон для нармальных", - падумала Ева. Са сцiснутым трывогаю горлам яна глядзела на ручку, якую трэба было павярнуць. "Трэба iсцi. Я нiколi так доўга не пакiдаю яго аднаго". Трэба было адчынiць гэтыя дзверы; потым Ева крыху пастаiць на парозе, каб даць вачам прызвычаiцца да паўзмроку, а пакой усёй сiлай пастараецца выштурхнуць яе прэч. Яна павiнна будзе вытрымаць гэтае супрацiўленне i прайсцi ўглыбiню. Раптам яна адчула пякучае жаданне ўбачыць П'ера. Ёй бы так хацелася разам з iм пакпiць з свайго бацькi. Але П'еру яна была непатрэбна; Ева нават не магла прадугадаць, як ён зараз яе сустрэне. З нейкай своеасаблiваю гордасцю яна раптам падумала, што ёй ужо нiдзе няма месца. "Нармальныя лiчаць, што я яшчэ належу да iх. Але я сярод iх не здолела б заставацца гадзiны. Я хачу, я адчуваю патрэбу жыць там, па той бок гэтай сцяны. Але там мяне не прымаюць".