Mixail Bulgakov - Usta va Margarita

Bu mahal bulbullar butun Hefsimaniya bog‘ini boshlariga ko‘tarib xonish qilardilar. Iudani pichoqlab o‘ldirgan ikki kishining qayoqqa yo‘l tutgani hech kimga ma’lum emas, lekin qaytarma qalpoqli odamning borgan yeri bizga ma’lum. U qotillik yuz bergan joyni tark etib, zaytunzor ichiga kirib ketdi. U darvozadan uzoqroq yerda, bog‘ning janubiy burchagida panjara devordan oshib o‘tdi. Saldan so‘ng u Kedron sohiliga chiqdi. U suvga tushib, to ikkita ot va otlar yonida turgan jilovdorning qorasini ko‘rmaguncha soy ichidan suv kechib boraverdi. Otlar ham suv ichida turardi. Suv ularning tuyoqlarini yuvib shovullab oqardi. Jilovdor bitta otga, qaytarma qalpoqli odam ikkinchi otga minishdi, so‘ng ikkovlari ohista suv kechib boraverdilar. Ot tuyoqlari ostida toshlar taqillardi. Keyin otliqlar suvdan Yershalaim sohiliga chiqishdi va shahar devori yoqalab otlarni yo‘rttirib ketaverdilar. Shu yerda jilovdor hamrohidan ajralib, oldinga ot choptirib ketdi va zum o‘tmay ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi, qaytarma qalpoqli odam huvillagan yo‘lda otni to‘xtatib, undan tushdi-da, plashini yechib, astarini ag‘darib kiydi, plashi ostidan pat qadalmagan silliq dubulg‘a olib, boshiga kiyib oldi. Endi u otga harbiy libos kiygan, beliga kalta shamshir taqqan odam qiyofasida mindi. U jilovni silkitgan edi, o‘ynoqi ot ustida suvori bilan yo‘rtib ketdi. Endi manzil yaqin qolgan edi. Suvori Yershalaimning janubiy darvozasi oldiga borib qolgan edi.

Darvoza ravog‘i ostida mash’alalar alangasi bezovta bo‘lib yelpinardi. Shiddatkor legionning ikkinchi kenturiyasidan bo‘lgan soqchi askarlar tosh kursilarda o‘tirishib to‘piq o‘ynashardi. Ular darvozadan kirib kelayotgan otliq harbiyni ko‘rishib, «dik» etib turib ketishdi, lekin harbiy otliq ularga qo‘l siltadiyu shahar ichkarisi tomon yo‘l oldi.

Shahar bayram chiroqlariga g‘arq bo‘lgan edi. Hamma derazalar shamlar bilan charog‘on edi, hammayoqdan betartib shodiyona hamdu sapolar, gangir-gungur ovozlar eshitilardi. Suvori ahyon-ahyon ko‘chaga ochilgan de-razalarga qarab, uloq go‘shti, may to‘ldirilgan qadahlar va ko‘katlar qo‘yilgan bayram dasturxoni tegrasida o‘tirgan odamlarni ko‘rardi. U nafis bir qo‘shiq kuyini hushtak qilib chalgancha Kuyi Shaharning huvillab qolgan ko‘chalaridan otini asta yo‘rttirib Antoniy minorasi tomon ketib borarkan, jome topasida porlab turgan dunyoda qiyosi yo‘q besh shamli qandilga yoxud undan ham balandroqda muallaq turgan oyga qarab-qarab qo‘yardi.

Buyuk Irod qasri pasxa oqshomi tantanasiga mutlaqo ishtirok etmayotgan edi. Saroyning Rim qohortasi ofitserlari va legion sarkardasi joylashgan, janub tomonga qaragan qo‘shimcha xonalarida chiroqlar yongan, u yerda qandaydir faoliyat, hayot sezilayotgan bo‘lsa ham, bu yerda majburan istiqomat qilib turgan yagona odam — prokurator joylashgan qasrning mahobatli ustunlar, oltin haykallar bilan bezangan old qismi porloq oy shu’lasidan butkul ko‘r bo‘lib qolganday edi. Bu yerda — qasr ichida zulmat va sukunat hukm surardi. Shu bois prokurator ham, boya Afraniyga aytganidek, ichkariga kirishni istamagan edi. U to‘shakni balkonga solishni buyurdi. U Afraniy bilan birga shu yerda ovqatlangan, ertalab esa Ha-Nots-rini shu yerda so‘roq qilgan edi. Prokurator to‘shakka yotdi, ammo hech ko‘ziga uyqu kelmadi. Yalang‘och oy juda yuksakda, beg‘ubor fazoda muallaq turardi, bedor prokurator bir necha soat muttasil undan ko‘z uzmay yotdi.

Taxminan vaqt yarim kechaga borganda uyqu igemonga shafqat qildi. Prokurator titroq bilan homuza tortdi-da, plashini yechib tashladi, ko‘ylagi ustidan bog‘langan, qinga solingan yalpoq po‘lat pichoq osilgan kamarini yechib, chorpoya yaqinida turgan kresloga qo‘ydi, kavushini yechib, oyog‘ini uzatib yotdi. Shu zahoti Banga ham uning to‘shagiga chiqib, boshini egasinint boshiga qilib, uning yoniga yotdi, prokurator ham bir qo‘lini ko‘ppakning bo‘yniga tashlab, nihoyat ko‘zini yumdi. Ko‘ppak ham faqat shundan keyin uyquga ketdi.

Chorpoya nim qorong‘i joyga, ustun panasiga qo‘yilgan bo‘lib, u oy shu’lasini to‘sib turardi, lekin balkonga chiqib keladigan pilapoyadan to prokuratorning to‘shagigacha oy yog‘dusi uzun poyandoz bo‘lib yozilgan edi. Prokurator g‘aflatga ketib atrofidagi borliq muhit bilan aloqa uzgan hamonoq o‘sha charog‘on poyandozdan yurib ketdi, yurganda ham yuqoriga, to‘g‘ri oyga qarab yura boshladi. U tushida o‘zi ketib borayotgan feruzadek tiniq, zangori yo‘dda uchragan hamma narsa go‘zal va beqiyos ekanligidan quvonib, hatto kulib ham yubordi. Uni Banga kuzatib borar, yana unga anavi daydi faylasuf ham hamroh bo‘lgan edi. Ikkovlari nihoyatda murakkab va muhim bir masala yuzasidan mubohasa qilishar, biroq bu bahsda na u, na bu ustun chiqa olardi. Ular hech bir narsada bir-birlari bilan kelisha olmasdilar, shunga ko‘ra, bahslari nihoyatda qiziqarli va behudud edi. O‘z-o‘zidan ma’lumki, bugungi qatl g‘irt anglashilmovchilik bo‘lib chiqdi — axir, mana, hamma odamlar saxovatlidirlar, deb o‘ta-ketgan darajada bema’ni narsa o‘ylab chiqqan o‘sha faylasuf u bilan yonma-yon ketyapti, demak u tirik. Turgan gapki, shunday odamni qatl etish mumkinligi haqida hatto o‘ylashning o‘zi eng ulkan dahshat bo‘lardi. Qatl bo‘lmagan! Bo‘lmagan! Samoga, oy sari qilinayotgan sayohatning butun jozibasi ham mana shunda.

Bo‘sh vaqt qalashib yotipti, momaqaldiroq faqat kechga borib boshlanadi, undan so‘ng, qo‘rqoqlik, shubhasiz, eng mudhish illatlardan biri. Ieshua Ha-Notsri shunday degan edi. Yo‘q, faylasuf, men senga e’tiroz bildiraman: qo‘rqoqlik — eng mudhish illat.

Mana, masalan, badqahr olmonlar Qizlar vodiysida pahlavop Kalamushkushni g‘ajib tashlashlariga sal qolganida Iudeyaning bugungi prokuratori, sobiq legion sarkardasi qo‘rqmagan edi-ku. Lekin afv etasiz meni, faylasuf! Nahotki siz, shunday aqd-zakovatli odam bo‘la turib, Iudeyaning bugungi prokuratori bo‘lmish kaminanipg qaysar a’lo hazratlariga qarshi jinoyat qilgan bir odami deb o‘z martabasidan voz kschadi deb o‘ylagan bo‘lsangiz?

— Ha, ha, — deb ingrar va xo‘rsinardi Pilat tushida.

Albatta voz kechadi. Ertalab voz kechmagan bo‘lardi, lekin hozir, kechasi, hamma narsani tarozuta solib ko‘rgach, voz kechishga rozi. U hech qanday gunohi bo‘lmagan telba xayolparast bu tabibni qatldan qutqarib qolish uchun har qanday ishga ham tayyor!

— Endi biz doim birga bo‘lamiz, — derdi unga tushida juldurvoqi jahongashta faylasuf, lekin oltin nayza bilan qurollangan bu suvori uning yo‘lida qanday paydo bo‘lib qolgani mavhum edi.

Odam bor joyda odam bo‘ladi! Meni yodlashadi, demak, seni ham esga olishadi! Ota-onasi ma’lum bo‘lmagan — men tashlandiqni ham, munajjim qirol bilan tegirmonchining qizi — sohibjamol Pilatning farzandi bo‘lmish — seni ham.

— Ha, har qalay, sen unutma meni — munajjimzodani eslab tur, — deb iltimos qilardi Pilat tushida. Shunda Iudeyaning toshbag‘ir prokuratori o‘zi bilan yonma-yon ketayotgan En-Sariddan chiqqan yalang-oyoqning «xo‘p» degandek bosh irg‘atganini ko‘rib, tushida bir yig‘lab, bir kulardi.

Bularning hammasi-ku yaxshi, lekin igemonning tushi qancha shirin bo‘lgan bo‘lsa, uyg‘onishi shuncha dahshatli bo‘ldi. Banga oyga qarab irillay boshladi, shunda xuddi moy surib shibbalaganday tayg‘anoq moviy yo‘l birdan prokuratorning ko‘zi oldida o‘pirilib g‘oyib bo‘ldi. U ko‘zini ochdi-yu birinchi navbatda, qatlning bo‘lib o‘tgani esiga keldi. Dastavval o‘z odati bo‘yicha Banganing bo‘yinbog‘idan ushladi, so‘ng xasta ko‘zlari bilan osmondan oyni axtara boshdadi: oy bir oz yonga siljigan va picha so‘nib oqara boshlagan edi. Shu payt oy shu’lasini, balkonda, Pilatning ko‘zi oddida paydo bo‘lib lipillay boshlagan boshqa bir noxush va bezovta alanga so‘ndira boshladi. Bu kenturion Kalamushkushning qo‘lida tutab yotayotgan mash’ala edi. Kalamushkush o‘ziga hamla qilmoqchi bo‘lgan badqahr ko‘pakka dahshat va jaholat bilan qiyo boqib turardi.