Mixail Bulgakov - Usta va Margarita

Pastga chopib tushgan Rimskiy navbatchining vestibyuldagi kassa oldida stulda uxlab o‘tirganini ko‘rdi. U navbatchining yonidan oyoq uchida o‘g‘rincha yurib o‘tib, asosiy eshikdan ko‘chaga chiqdi. Shundagina Rimskiy bir oz yengil tortdi. U shunchalik hushini yig‘ib olgan ediki, qo‘lini boshiga olib borib, hatto shlyapasi kabinetida qolib ketganini ham fahmladi.

Turgan gapki, u shlyapasini olgani qaytib kirmadi, balki halloslagancha keng ko‘chani kesib o‘tib muyulishdagi kinoteatr tomon chopdi, o‘sha yerda taksining xiragina qizg‘ish chirog‘i yonib turganini uzokdan ko‘rgan edi. U bir zumda o‘sha yerga yetib ham oldi. Xayriyat, mashinani hech kim ilib ketmabdi.

— Leningradning kurer poezdiga, choy puli beraman, — dedi qariya yuragini changallangancha hansirab pafas olarkan.

— Garajga ketyapman, — dedi gaofyor g‘ijinib va yuzini teskari o‘girdi.

Shunda Rimskiy portfelidan bitta ellik so‘mlik pul chiqardi-da, mashinaning oldingi ochiq oynasidan shofyorga uzatdi.

Yana bir lahzadan keyin shaldiroq mashina Sadovaya xalqa yo‘lidan quyundek yelib borardi. Passajir orqa xrindiqda damo-dam lik-lik sakrab borarkan, shofyor ro‘parasidagi bir parcha ko‘zguda goh uning shodiyona ko‘zlarini, goh o‘zining telbalarcha ko‘zini ko‘rardi.

Rimskiy vokzal binosi oldida mashinadan otilib chikdi-yu, oldiga oq fartuk tutib, hammollik nishoni taqqan birinchi duch kelgan odamga qichqirdi:

— Birinchi darajali vagon, bitta bilet, o‘ttiz so‘m beraman, — deb portfelidan chervonlarni g‘ijimlab ola boshladi, — birinchi yo‘q bo‘lsa — ikkinchi darajali, agar uyam yo‘q bo‘lsa — borini olaver.

Nishon taqqan odam porlab turgan elektr soatga qarab qo‘yib, Rimskiyning qo‘lidan chervonlarni yulqib oddi.

Yana besh minutdan keyin vokzalning oynavand gumbazi ostidan kurer poezdi o‘kday otilib chikdi va zulmat qo‘ynida g‘oyib bo‘ldi. Shu poezd bilan birga Rimskiy ham dom-daraksiz yo‘qoldi.

Turgan gapki, shifoxonaning 119-xonasiga yotqizilgan basharasi qip-qizil, baqaloq odam Nikonor Ivanovich Bosoy edi.

Biroq u professor Stravinskiyning ixtiyoriga kelmasdan oldin boshqa yerda ham bo‘ldi.

Nikonor Ivanovichning xotirasida o‘sha boshqa yerdan juda oz narsa: faqat yozuv stoliyu shkaf bilan divan qoldi.

Miyasiga quyilgan qondan va qattiq hayajonlanganidan ko‘z oldi xiralashgan Nikonor Ivanovich bilan u srda suhbatlashishdi, ammo suhbat juda g‘alati, poyintar-soyintar bo‘lib chiqdi, to‘g‘rirog‘i, suhbat chiqmadi.

Nikonor Ivanovichga berilgan birinchi savol bunday edi:

— Siz — Sadovaya ko‘chasidagi uch yuz ikkinchi-bis uy komitetining raisi Nikonor Ivanovich Bosoysiz, shundaymi?

Bunga javoban Nikonor Ivanovich dahshatli xoxolab, shunday javob qildi:

— Men Nikonorman, to‘g‘ri, Nikonorman! Lekin qanaqasiga rais bo‘lay?

— Buni qanday tushunish kerak? — deb so‘rashdi Nikonor Ivanovichdan ko‘zlarini qisgancha.

— Aytmoqchimanki, — deb javob qildi u, — agar rais bo‘lganimda, bir qarashdayoq uning shayton ekanligini fahmlagan bo‘lardim! Axir o‘zingiz o‘ylab ko‘ring! Pensnesining oynagi darz ketgan… ust-boshi bir holatda-yu… Axir qanaqasiga xorijlik odamning tarjimoni bo‘lishi mumkin?

— Kimni gapiryapsiz o‘zi? — deb so‘rashdi Nikonor Ivanovichdan.

— Korovyovni-da! — deb chinqirdi Nikonor Ivanovich, — uyimizning elliginchi kvartirasini egallab olgan u! Yozing! Korovyov. Darhol qo‘lga olish kerak uni! Yozing! Oltinchi pod’ezd. U o‘sha yerda.

— Valyutani qaerdan olding? — deb muloyim ohangda so‘rashdi Nikonor Ivanovichdan.

— Haq taolo, qodir xudo, — deb gapira boshladi Nikonor Ivanovich, — hammasini ko‘rib turiiti, o‘zimning boradigan yerim ham o‘sha yoq. Hech qachon qo‘limga ushlamaganman, valyuta o‘zi qanaqa bo‘lishini tasavvur ham qilmaganman! Xudo meni badkirdorligim uchun g‘azabiga olmoqda,

— deb hayajon bilan davom etdi Nikonor Ivanovich ko‘ylagining tugmalarini goh qadab, goh yechib, goh cho‘qinib, — to‘g‘ri, olganman! Olganman, lekin o‘zimizning sovet puli bilan olganman! To‘g‘ri, pul olib propiska qilganman, bo‘ynimga olaman. Ammo kotibimiz Prolejnev ham qolishmaydi, u ham anoyilardanmas! Ochig‘ini aytadigan bo‘lsak, uy boshqarmasidagilarning hammasi o‘g‘ri. Lekin valyuta olmaganman!

— Maynavozchilikni bas qilib, dollarni ventilyatsiya tuynugida qayoqdan paydo bo‘lganini gapirib oering! — deb Nikonor Ivanovichdan iltimos qilishgan edi, u tiz cho‘kib o‘tirib, og‘zini katta ochdi-da, xuddi parket taxtasini yutib yubormoqchi bo‘lganday, engashdi.

— Xohlasangiz, — deb po‘ng‘illadi u, — olmaganman deb qasam ichib, tuproq yeyishga ham tayyorman. Lekin Korovyov — shayton.

Har qanday sabr-toqatning ham chegarasi bo‘ladi, stol ortida o‘tirganlar Nikonor Ivanovichga, bas bo‘ldi, odamga o‘xshab gapiring, deb qattiqroq gapira boshlashdi.

Shunda Nikonor Ivanovich o‘rnidan sapchib turib ketib, o‘sha divan qo‘yilgan xonani boshiga ko‘targudek vahshiyona chinqirdi:

— Ana u! Ana, shkaf orqasida turipti! Masxara qilib kulyapti! Pensnesiyam o‘sha… Ushlanglar uni! Isiriq tutatinglar!

Nikonor Ivanovichning rangi quv o‘chib ketdi, u dag‘-dag‘ titragancha bo‘shliqni cho‘qintirar, g‘izillab eshik oldiga borib, yana orqasiga qaytar, allaqanday duo so‘zlarini ifoda bilan o‘qirdi, nihoyat, u mutlaqo tuturiqsiz gaplarni aljiy boshladi.

Nikonor Ivanovichdan biron bama’ni gap chiqmasligi ayon bo‘ldi. Uni olib chiqib ketib, alohida xonaga joylashtirishdi, u sal tinchidi, ammo piqillab yig‘lagancha, tinmay ibodat qila boshladi.

To‘g‘ri, Sadovaya ko‘chasigayam borib kelishdi. 50-kvartiraga ham kirib chiqishdi. Lekin u yerda hech qanaqa Korovyovni uchratishmadi, alalxusus, u uyda istiqomat qiluvchilardan hech kim Korovyov degan odamni tanimas ham, ko‘rmagan ham ekan. Marhum Berlioz bilan hozir Yaltaga jo‘nab ketgan Lixodeev yashab turgan kvartirada hech zog‘ yo‘q edi, kabinetdagi shkaflarga osilgan surg‘uchli muhrlar o‘z joyida osilib turardi. Shundan so‘ng tekshirgani kelganlar yana qaytib ketishdi, ayni paytda uy boshqarmasining kotibi, ruhi tushib gangib qolgan Prolejnev ham ular bilan jo‘nab ketdi.

Kechqurun Nikonor Ivanovichni Stravinskiyning shifoxonasiga eltib qo‘yishdi. U yerda bemor betinch bo‘lib, shu qadar quturdiki, natijada Stravinskiy retsepti bo‘yicha unga ukol qilishga to‘g‘ri keldi. 119-xonaga joylashtirilgan Nikonor Yvanovich faqat vaqt yarim kechadan o‘tgandagina uyquga ketdi, shunda ham uyqu aralash iztirobli ingrab-ingrab qo‘yardi.

Lekin bora-bora uyqusi halovatli bo‘la boshladi. To‘lg‘onishi, ingrashlari qolib, yengil va bir tekisda nafas ola boshladi, shundan keyingina uni xonada xoli qoldirishdi.

Keyin Nikonor Ivanovich tush ko‘rdi, shubhasiz, ko‘rgan tushiga bugun o‘z boshidan kechirgan voqealar asos bo‘lgan edi. Nikonor Ivanovichning tushi quyidagicha boshlandi: qo‘liga mis karnaylar ushlagan qandaydir odamlar juda zo‘r tantana bilan uni yaraqlagan ulkan bir eshik oldiga olib kelishganmish. Keyin shu eshik tagida o‘sha karnaychilar Nikonor Ivanovich sha’niga tabrik muzikasi

— tush chalganmish-u, qan-daydir guldurovchi yo‘g‘on ovoz uning boshi uzra sho‘x ohangda bunday deganmish:

— Marhabo, Nikonor Ivanovich! Valyutalarni topshiring.

Nikonor Ivanovich judayam hayron bo‘lib, boshini ko‘tarib, tepasida qop-qora radiokarnayni ko‘rganmish.

Keyin u negadir teatr zalida paydo bo‘lib qolipti, zalning zarrin shiftida billur qandillar porlab turarmish, devorlarda — kenketlar. Hamma narsa o‘z o‘rnidamish, uncha katta bo‘lmagan, ammo qimmat teatrda qanday bo‘lsa, bu yer ham shundaymish. Sahna ham, oltin rang o‘n so‘mliklarning kattalashtirilgan tasviri har yer-har yerida xuddi yulduzlar singari porlab turgan to‘q-qizil duxoba parda ham, suflyor budkasi ham, hattoki tomoshabinlar ham bor emish.