Mixail Bulgakov - Usta va Margarita

Usta papiros chekib, tutunini kafti bilan yelpib o‘tirarkan, javob qildi:

— Bular-ku hammasi yaxshi, ma’budlar ham yaxshi, havolasi xudoga ularning, lekin bundan bu yog‘iga nima bo‘ladi — hech aqlim bovar qilmayapti.

Bu suhbat kunbotar chog‘da, ayni tom boshidagi ayvonda turgan Volandning qoshiga Leviy Matvey kelgan paytda bo‘lgan edi. Podval darchasi ochiq edi, agarda hozir birov undan ichkariga mo‘ralasa, suhbatdoshlarning nihoyatda antiqa qiyofada ekanligini ko‘rib hang-mang bo‘lib qolardi. Chunki qip-yalang‘och Margaritaning yelkasiga qora rido tashlangan, usta esa kasalxonadan kiyib kelgan ichki ko‘ylak-ishtonda edi. Bunga sabab: Margaritaning hech qanday libosi yo‘q edi bu yerda (uning hamma kiyim-kechagi erining uyida qolgan, garchi u uy bu yerdan uncha uzoq bo‘lmasa ham, Margarita u yerga borib, o‘z buyumlarini olib kelishni xayoliga ham keltirmas edi). Usta esa garchi uning barcha kiyim-boshi shkafda bekamu ko‘st osilib turgan bo‘lsa ham, Margaritaga, hademay qandaydir mutlaqo bema’ni voqea sodir bo‘ladi, degan fikrni uqdirib, kiyinib olishni istamagan edi. To‘g‘ri, o‘sha mash’um kuz kechasidan beri endi birinchi marta soqolini ustarada olgan edi (shifoxonada upipg soqolini mashinkada olishardi).

Xona ham alg‘ov-dalg‘ov bo‘lib ketgan va bu yerda ne hol yuz berganini tushunish mahol edi. Qo‘lyozmalar yerda, gilam ustida, shuningdek, divanda sochilib yotar. Qaysiyam bir ochiq kitob kresloga to‘nkarib qo‘yilgan. To‘garak stol usti har xil taomlar bilan to‘ldirilgan bo‘lib, ular orasida bir nechta shisha ham bor edi. Bu noz-ne’matlaru ichkiliklarning qayoqdan paydo bo‘lganini Margarita ham, usta ham bilmas edi. Ular uyqudan uyg‘onishganda bularning bari stol ustida muhayyo edi.

Shanba kunining qosh qorayguniga qadar uxlagan usta bilan uning rafiqasi endi o‘zlarini juda tetik his qila boshladilar, faqat bir narsa — ikkovlarining chap chakkalari bir oz simillab turgani kechagi sarguzashtlardan dalolat berardi. Lekin ikkovining ham ruhiyatida juda katta o‘zgarish sodir bo‘lgan edi-ki, podvaddagi kvartiradan eshitilayotgan suhbatga quloq solgan har qanday odam bu holni darhol fahmlagan bo‘lar edi. Lskip bu yerda quloq soladigan bironta ham kimsa yo‘q edi. Hovli hamisha huvillab yotardi. Kun sayii yashil libosini qalinroq qilib kiya boshlagan jo‘ka va oqtollarping bahor atrini endigina uyg‘ongan shabboda ochiq derazadap podvalga purkardi.

— Yo tavba! — deb yubordi birdan usta, — hech aql bovar qilmaydigan hol, — u papiros qoldig‘ini kuldonga ezib o‘chirdi-da, ikki qo‘li bilan boshini changalladi, — yo‘q, o‘zing o‘ylab ko‘r, sen axir esli-hushli ayolsan, menga o‘xshab jinni ham bo‘lmagansan. Kecha biz iblisning huzurida bo‘lganimizga jiddiy ishonasanmi?

— Mutlaqo jiddiy, — deb javob qildi Margarita.

— Ha, albatta, albatta, — dedi usta kinoyaviy ohagda, — demak, endi bitta jinni ikkitaga ko‘payibdi-da! Er-xotin jinnilar. — U qo‘llarini ko‘kka cho‘zib qichqirdi: — Yo‘q, faqat shayton qilishi mumkin bu ishni! Shayton, shayton, shayton!

Margarita javob qaytarish o‘rniga o‘zini divanga otib, yalang‘och oyoqlarini likillatgancha xandon tashlab kularkan, chinqirib dedi:

— Voy, chidolmayman! Voy, ichagim uzilib ketadi hozir! O‘zingga bir qara, nimaga o‘xshaysan!

Usta kasalxonadan kiyib kelgan ishtonini iymanibgina tortib-tortib qo‘yarkan, bu orada rosa miriqib kulib olgan Margarita jiddiy tarzda gapira boshladi:

— Hozir sen beixtiyor haqiqatni gapirding, — dedi u, — faqat shaytonning qo‘lidan keladi bu ish, deb aytding, gapimga ishonaver, darhaqiqat, shayton hamma narsani jobajo qiladi! — Birdan uning ko‘zlarida o‘t chaqnadi, «dik» etib o‘rnidan turdi-da, shu yerda raqs tushib chinqira boshladi: — O, qanday baxtiyorman, qanday baxtiyorman, u bilan til biriktirganimdan behad baxtiyorman! O, iblis, iblis! Endi, tasadduq, jodugar xotin bilan umr kechirishingizga to‘g‘ri keladi. — Shundan keyin u ustaga tashlanib, uning bo‘ynidan mahkam quchoqlagancha, labidan, burnidan, yuzidan ustma-ust o‘pa boshladi. Ustaning taralmagan tim qora soch tolalari yelpinar, ikki yuzi va peshoiasi bo‘sa haroratidan lov-lov yonardi.

— Sen chindanam jodugarga o‘xshab ketibsan.

— Buni men inkor qilmoqchi ham emasman, — deb javob qildi Margarita, — men jodugarman va bundan behad mamnunman!

— Ha, yaxshi, — dedi usta, — jodugar bo‘lsang bo‘libsan. Bu juda soz, ajoyib hol! Demak, meni shifoxonadan o‘g‘irlab chiqishgan! Bu ham juda ma’qul ish. Bu yerga qaytarib olib kelishgan, faraz qilaylik, bu ham a’lo… Hay, ana, hatto bizni qidirshmaydi deb ham tasavvur qilaylik, lekin jami avliyo-anbiyolar haqqi, menga shuni ayt-chi, biz qanday va nima bilan kun kechiramiz? Bu gapni aytishimdan maqsad, men faqat seping tashvishingni qilyapman, azbaroyi xudo. Shu mahal derazada to‘mtoq tumshuqli bir juft botinka va taram-taram chiziqli shimning pochasi ko‘rindi. Keyin shimning tizzasi bukilib, kimningdir korsondek dumbasi derazadan tushayotgan yorug‘ni to‘sdi.

— Aloiziy, uydamisan? — degan ovoz eshitiddi u yerdan.

— Ana, boshlandi, — dedi usta.

— Aloiziymi? — deb so‘radi Margarita dsraza tagiga borib, — uni kecha qamoqqa olishdi. Kimsiz o‘zi? Familiyangiz nima?

Shu zahoti cho‘nqaygan dumba g‘oyib bo‘ldiyu ko‘cha eshikning «taq» etib yopilgani eshitildi, shundan keyin yana hammayoq suv quygandek jim-jit bo‘lib qoldi. Margarita divanga yotib olib, astoydil qotib-qotib kularkan, ko‘zlaridan yosh chiqib ketdi. Lekin u kulgidan to‘xtashi bilan yuzi tamomila o‘zgacha qiyofa kasb etdi, endi u jiddiy ohangda gapira boshladi, gapirarkan, divandan sirg‘alib tushdi va ustaning poyiga emaklab keldi-da, uning ko‘zlaridan ko‘zini uzmay, boshini silay boshladi.

— Sho‘rlikkinam, juda ko‘p qiynalding, ko‘p iztirob chekding! Buni faqat men bilaman. Mana, sochlaringga oq ham oralabdi, labingning chekkasida ajinlar paydo bo‘lipti. O, mening yolg‘izim, azizim, hech nimani o‘ylama. Sen juda ko‘p o‘ylading, endi sen uchun ham mep o‘ylayman! Senga kafolat berib, ont ichib aytaman, endi turmushimiz judayam yaxshi bo‘ladi.

— Men hech narsadan qo‘rqmayman, Margo, — dedi kutilmaganda usta va boshini ko‘targan edi, Margaritaning ko‘ziga u hech qachon bo‘lmagai, ammo bo‘lganligiga aniq ishongan narsasi to‘g‘risida asar yozgan paytidagi qiyofasida ko‘rindi, — shuning uchun ham qo‘rqmaymanki, hamma qiyinchiliklarni boshimdan kechirib bo‘lganman. Meni juda ko‘p qo‘rqitishgan, endi hech nima bilan qo‘rqita olmaydilar. Lekin men senga achinaman. Margo, hamma balo shunda, mana shuning uchup ham bir gapni senga takror-takror aytib yotibman. Esingni yig‘!

Bemor va qashshoq odam bilan umr kechirib nima qilasan — umring xazon bo‘ladi-ku! Uyingga qayt! Senga achinganimdan aytyapman bu gaplarni.

— E, seni qara-yu, — deb pichirlardi Margarita sochlari parishon boshini sarak-sarak qilib, — voy, hech nimaga ishonmaydigan sho‘rpeshonam-e. Kecha butun tun seni deb qip-yalang‘och diydirab turdim, o‘z ayollik xislatimni yo‘qotib, jodugarga aylandim, bir necha oy muttasil qorong‘i qaznoqda o‘tirib, faqat bir narsani — Yershalaim uzra momaqaldiroq gumburlagani haqida o‘yladim, uzzu kun yig‘layverib ko‘zlarimda yosh qolmasa-yu, endi boshimizga baxt qushi qo‘nganda meni haydamoqchimisan? Ha, mayli, men ketaman, ketaman, lekin bilib qo‘y, sen toshbag‘ir odamsan! Ular sening qalbing qo‘rini tamoman o‘chirib bo‘lishipti!

Shunda ustaning yuragida alamli bir nazokat tuyg‘usi uyg‘ondi va yuzini Margaritaning sochlari orasiga olib, besabab yig‘lab yubordi. Margarita ham uning yig‘isiga jo‘r bo‘larkan, barmoqlari bilan ustaning ikki chakkasini paypaslagancha pichirlardi.