Hienryk Siankievič - Quo Vadis

Płaŭt nie adkazaŭ na heta pytannie, hetym krychu kranuŭ Piatronija, pry cełym bo niedachopie pačuccia roznicy miž dabrom i złom nie byŭ jon, adnak, nikoli danoščykam, i možna było z im hutaryć zusim biaspiečna. Voś ža zmianiŭ znoŭ hutarku i pačaŭ vychvalać pamieškannie Płaŭta, dobry hust u jahonaj abstanoŭcy.

— Staraja heta siadziba, — adkazaŭ Płaŭt, — u jakoj ničoha nie zmianiłasia ad času ŭnasledžannia jaje.

Pry adsunienaj zasłonie miž atryjumam i tablinumam dom adkryty byŭ navylet, tak što praz tablinum, praz nastupny pierystyl i zalu za im, zvanuju «ekus», voka biehła až u park, što krasavaŭsia zdalok, moŭ jasny malunak, apraŭleny ŭ ciomnuju ramu. Viasiołyja dziciačyja smiechi niaslisia adtul.

— Ach, vajavoda, — azvaŭsia Piatroni, — dazvol nam bližej prysłuchacca da taho ščyraha smiechu, jakoha tak siannia mała.

— Kali łaska, — zaprašaje, ustajučy, Płaŭt. — Heta moj mały Aŭł i Lihija zabaŭlajucca špurlakom. Ale, što da smiechu, dumaju, Piatroni, što žyccio tvajo ŭ im tonie.

— Žyccio josć vartaje smiechu, dyk smiajusia, — iranizuje Piatroni. — Tut, adnak, smiech zvinić inakš.

— Piatroni, — dadaŭ Vinić, — smiajecca, bač, nie ŭ jasny dzień, a ŭ načy.

Tak hutaračy, prajšli praz uvieś dom i vyjšli ŭ vaharod, dzie Lihija j mały Aŭł hulali z špurlakami, jakija adumysnyja niavolniki, tak zvanyja «sferystyja», padymali im z ziamli j padavali ŭ ruki. Piatroni kinuŭ bystrym vokam na Lihiju, mały Aŭł, zhledzieŭšy Vinicija, prybieh vitacca, a toj, prachodziačy, skłaniŭ hołaŭ pierad krasuniaj, što stajała z špurlakom u ručcy i razviejenymi krychu kosyńkami, zaziachanaja j rumianaja.

Ale ŭ vaharodnym tryklinijumie, acienienym zielenniu vinahradu j kazinaha ziełla, siadzieła Pamponija Hrecyna, dyk pajšli pryvitacca z joju. Piatroniju, choć nie byvaŭ u Płaŭtaŭ, była jana znajomaja, spatykaŭ bo jaje ŭ Antystyi, dački Rubełla Płaŭta, dyj u Senekaŭ, u Palijona. Nie biez peŭnaha podzivu hladzieŭ na jejny pavažny, ale pahodny sum, šlachotnasć pastavy, žestaŭ, słoŭ. Pamponija da taho błytała jahonyja paniacci ab žančynach, što heny raspuščany da krajnasci j samapeŭny, jak nichto ŭ Rymie, čałaviek nie tolki pačuvaŭ da jaje peŭnaha rodu pašanu, ale jak by rabiŭsia mienš samapeŭnym. I ciapier voś, dziakujučy joj za apieku nad Vinicijem, ustaŭlaŭ jak by mimachodź słova «domina», jakoje nikoli nie zbiahała jamu na jazyk, kali hutaryŭ, naprykład, z Kalvijaj Kryspiniłaj abo Valeryjaj, Salinaj dy inšymi žančynami z vialikaha svietu. Padčas vitannia j padziaki pačaŭ taksama zaraz narakać, što tak redka bačacca, što nie možna spatkać jaje ani ŭ cyrku, ani ŭ amfiteatry, — na heta adkazała jamu spakojna, pałažyŭšy svaju dałoń na mužavaj: — Starejem dyj aboje štoraz bolš lubim chatniaje zacišša.

Piatroni chacieŭ piarečyć, ale Płaŭt dadaŭ svajim svistavatym hołasam: — Dy štoraz čužejšymi čujemsia siarod ludziej, jakija navat našych rymskich bahoŭ zavuć hreckimi imionami.

— Bahi stalisia ŭžo tolki rytaryčnymi fihurami, — kaža niadbała Piatroni, — adyž rytorycy vučyli nas hreki, dyk i mnie, naprykład, lahčej skazać Hiera, čym Juno.

Heta skazaŭšy, abiarnuŭ vočy na Pamponiju, moŭ u jejnaj prysutnasci nie mahło jamu bolš nijakaje słova zbiehčy na dumku; nastupna pačaŭ zapiarečvać tamu, što kazała pra starasć: — Ludzi starejucca, praŭda, chutka, ale josć takija, što žyvuć zusim inšym žycciom. Aprača taho josć cery, ab jakich Saturn jak by zabyŭsia.

Piatroni havaryŭ heta z peŭnaj nat ščyrasciaj, Pamponija bo, choć schilała ŭžo z žycciovaha paŭdnia, mieła niezvyčajnuju sviežasć cery, a pry drobnaj hałavie j tvary byvała, što pamima svaje čornaje sukni, mima pavahi j sumu, vyklikała ŭražannie zusim maładoje žančyny.

Tym časam mały Aŭł, jaki padčas prabyvannia Vinicija ŭ ichnim domie združyŭ z im, padyjšoŭšy, pačaŭ jaho zaprašać da hulni ŭ špurlaka. Za chłopcam uvajšła ŭ tryklinijum i Lihija. Pad firankaj zieleni z ihrajučymi kasulami na tvary pakazałasia ciapier Piatroniju pryhažejšaj, čym na pieršy pahlad, i sapraŭdy padobnaj da niejkaj nimfy. Jašče nie vitalisia dahetul, dyk ustaŭ, skłaniŭ pierad joju hołaŭ i, zamiest zvyčajnych vitalnych słoŭ, pačaŭ cytavać skazy, jakimi Adysiej vitaŭ Naŭzikaju:

Nat Pamponiji spadabałasia vynajdavanaja vietlivasć hetaha byvalca. Lihija słuchała ŭzvarušanaja j aniasmielenaja. Ale pavoli na vusnach jejnych zajhraŭ smiašok, na tvary malavałasia zmahannie dziavočaha soramu z achvotaj adkazu — i, vidać, taja achvota pieramahła, zirnuła bo raptam na Piatronija j adkazała jamu słovami taje ž Naŭzikaji, vyrecytavanymi krychu pa-vučnioŭsku:

Pasla zakruciłasia na nazie dy ŭciakła, by spałochanaja ptuška. Ciapier pryjšła čarha zdziŭlennia na Piatronija — nie spadziavaŭsia bo pačuć vierš Homera ŭ vusnach dziaŭčyny, ab barbarskim pachodžanni jakoje čuŭ ad Vinicija.

Hlanuŭ takož pytajučym vokam na Pamponiju, ale taja nie mahła jamu dać adkazu, bo hladzieła na zdavolenaha Aŭła.

A jon nie ŭmieŭ taho hordaha zdavalniennia sukryć. Pierš-napierš pryviazaŭsia byŭ da Lihiji, jak da rodnaha dziciaci, a pa-druhoje, pamima svajich stararymskich niechaciaŭ da hreččyny, uvažaŭ jaje za dokaz tavaryskaje ahlady. Sam nie moh jaje nikoli dobra navučycca, i hetaha skryta škadavaŭ, dyk voś ciapier rad byŭ, što hetamu vytvornamu mužu j litaratu, jaki hatoŭ byŭ uvažać dom jahony za barbarski, adkazana ŭ im movaju j vieršam Homera.

— Josć u nas hrek-piedahoh, — kaža, zviartajučysia da Piatronija, — vučyć našaha chłapca, a dziaŭčo prysłuchoŭvajecca lekcyjam. Ptušanio heta jašče, ale miłaje ptušanio, da jakoha pryvykli my aboje.

Piatroni ŭhladaŭsia ciapier praz huščaru poŭsci j kapryfolijuma na park dy na razhulanuju trojku. Vinić skinuŭ tohu i ŭ tolki tunicy padbivaŭ uharu špurlak, jaki Lihija nasuprać z padniatymi ručonkami namahałasia schapić.

Na pieršy pahlad małoduchna nie zrabiła na Piatronija vialikaha ŭražannia. Vydavałasia jamu lišnie tonkaj. Ale ad momantu, kali ŭ tryklinijumie ŭzhlanuŭ na jaje bližej, padumaŭ sabie: tak mahła vyhladać chiba tolki zaranka — i, jak znaŭca, zadecydavaŭ, što josć u joj niešta niezvyčajnaje. Usio zaciemiŭ dy ŭsio acaniŭ: i ružova-prazrysty tvaryk, i sviežyja, nu prosta prosiačyja całunku, hubki, i błakitnyja, by mora, vočy, i alebastravuju biel čała, i bujnasć ciomnych kosyńkaŭ z burštynavym i karynfskaj miedzi vodbleskam na ločkach, i lohkuju šyjku, i boskuju liniju plačukoŭ dy cełuju postać — hnutkuju, tanklavuju, maładuju maładosciu majskaje rascviŭšaje viasny.

Zbudziŭsia ŭ im mastak i smakun krasy, jaki adčuŭ, što pad fihuru hetaje krasuni až prosicca podpis: «V ja s n a». Raptam prypomniŭ sabie Chryzatemis, i parvaŭ jaho pusty smiech: pakazałasia jamu z svajoj załatoju pudraju ŭ vałasoch dy načernienymi brovami nadta zviałaju, padobnaj da skidajučaj pialostki ružy. A ŭsio ž taki henaje Chryzatemis zajzdrosciŭ jamu ceły Rym. Nastupna pryhadaŭ sabie Papieju — i taja pracłaŭnaja Papieja taksama pakazałasia jamu biazdušnaj vaskovaj maskaj. U hetaj ža dziaŭčynie tanahrskich kštałtaŭ była nie tolki viasna — była j svietłaja Psyche, pramianiejučaja z jaje ružanaha cieła, moŭ kasuli z lampy.