Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга I

Пранізаны ветрам, звонкі ад марозу парк, рэдкія стылыя зоры ў галінах. Рыпнула фортка ў частаколе, высокім, страшным у цемры, з конскімі чарапамі, што невыразна бялелі ў змроку.

Яна сапраўды ўбачыла Лазніка. У лазні свяціўся жоўты бляклы агеньчык, і дзяўчынка, прыпаўшы знадворку да васьмікутнічкаў тоўстага, пузырыстага шкла ў свінцовай раме, убачыла венічны прылазнік, падобны на пячору, калматы ад соцень венікаў, а на зэдліку – Яго.

Ён быў падобны і непадобны. Венікі былі не на ім, а вакол. Пэўна, распрануўся і скінуў іх. Але нават без венікаў ён быў страшны, хаця зусім не курэў: такі чорнавалосы, цёмны і невыразны праз шкло.

Дрыжучы ад страху, яна распляскала нос аб шкло і круглымі вачыма сачыла за ім.

Лазнік, відаць, пачуў нешта. Ён узняў вочы і паглядзеў на акенца.

Яна адарвалася ад шкельцаў, скацілася ўніз па сходцах з галерэйкі і кінулася бегчы так, як не бегала ніколі ў жыцці. Ледзь не згубіла ў хмызах футрачка, падрапала рукі ў жывой агароджы, балюча выцялася нагою аб камень. Я цяпер вось ляжала і думала, было гэта ці не.

Апальшчык у калідоры грукнуў дровамі аб жалезны ліст ля печкі, і яна ўявіла, як добра гэтыя дровы пахнуць: свежасцю, водарам марознага дрэва і падталым сняжком.

Яраш Раўбіч, увайшоўшы ў пакой, таксама прынёс водар снегу і чысціні. Сеў на краёчак ложка.

– Што ж ты ляжыш, доня? Сарокі снег прынеслі.

– Я яшчэ трошачкі-трошачкі, – сказала яна.

Аблічча Раўбіча, калі на яго не глядзеў ніхто з чужых, было зусім не жоўчным. І вочы глядзелі без дапытлівасці, не цягнулі душу з чужых вачэй. Было ў іх нават нешта вінаватае, нешта накшталт вечнага ўсведамлення нейкай хібы ў тым, што ён робіць.

Майка гуляла бранзалетам, круцячы яго на бацькавым запясці:

– Шыпшына, у-у, як колецца... Курган, у-у, як высіцца... А ото “бу-у” – страшны рагаты бугай. Гам – і з’есць.

– Бугай? Гэта зубр.

– А зубр хіба не бугай?

– Няхай так. Але ж зубры нікога не ядуць... Аднойчы шляхцюк у моцны мароз ехаў пушчай, намасціўшы ў санкі сена. Зубру захацелася сена. Ён падышоў, асцярожна падчапіў соннага шляхцюка на рогі і паклаў яго на снег.

– Няпраўда, татка. А коні?

– А коні думалі, што гэта карова. Коні ж не баяцца кароў.

Майка засмяялася.

– А потым зубр пайшоў за санкамі і еў сена, пакуль не ўклаў усё. А шляхцюк лаяўся: “Карова ты брыдкая! Бугай ты халерны! Каб цябе так ваўкі ўклалі, як ты маё сена ўклаў, каб...”

Дзяўчынка, смеючыся, прыпала шчочкай да жалезнага бранзалета.

– А зубр?

– З’еў і пайшоў. Яны добрыя. Яны страшныя толькі для ворагаў, зубры.

– Ласа-зубр. Харошы зубр. У, які жалезны!

Раўбіч пагладзіў яе па галаве.

– Досыць, дзетка. Не варта табе гуляць з гэтай штукай. Гэта цацка для дарослых.

Прыўзняў яе разам з коўдрай.

– А я табе сакрэт скажу. Хочаш?

– Хачу.

– Алесь прыслаў па цябе коней. Хочаш з мамай з’ездзіць да яго на Каляды?

– А ты?

– Я не магу, – сур’ёзна, як дарослай, сказаў Раўбіч. – Мне трэба паехаць аж на другі канец губерні. Разумееш, мужчынскія дваранскія справы. Гэта табе не цікава. Дык хочаш?

– Хачу, татка, – уздыхнула яна. – Толькі цябе шкада.

– Тады апранайся. Сама. Як дарослая. Апранайся, Міхалінка.

І сам разгарнуў вакол яе ложка і ўмывальніка японскую шырму.

– Тата, – спытала з-за шырмы Майка, – Лазнік ёсць?

– Які Лазнік? А-а. Не, дзетка. Нікога такога няма. Ні лазнікаў, ні вадзянікоў – нікога. Гэта толькі буркатлівыя бабулі палохаюць дзяўчатак. Але ты не вер і нікога-нікога не бойся. Страшныя бываюць толькі злыя людзі.

Майка пырхала ў далонькі пад умывальнікам.

– А каго ж я тады ўчора ба-ачыла ў нашай лазні? Праз акно. Сядзіць, чорны такі. І ад венікаў распрануўся.

Раўбіч асекся.

– Ну, адзін, можа, і астаўся, – урэшце сказаў ён. – Толькі ён стары, ён, напэўна, скора пойдзе ў лес і засне там назаўсёды ў бярозах. А пакуль ходзіць сабе з лазні ў лазню. Носіць дзецям падарункі перад калядамі. І табе прынёс. І залаты медальён прынёс замест таго, што ты... згубіла. Ты ж цяпер амаль дарослая, дзяўчына. А значыць, можаш насіць золата.

– Тата, хіба мы бедныя, што носім жалеза?

– Гэта не проста ржавае жалеза. Гэта жалеза нават без парушынкі іншага металу...

Памаўчаў.

– Не, дзетка, мы не бедныя. Мы яшчэ трымаемся за стары-стары звычай, які стаў нашым фамільным. Мы, мужчыны з Раўбічаў, носім толькі жалеза, бо золата вельмі брудны метал. Самы брудны, які ёсць на зямлі.

– А як жа мне яго насіць?

– Дзяўчаткам можна. І потым, гэта старое золата. Яго здабылі дзяды... жалезам. Такое – можна.