Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кніга першая. Выйсце крыніц

…Вёска спала, калі Лапата ехаў вуліцай. Толькі ў акенцы Кагутоў свяціўся агеньчык: сям'я дапозна працавала і цяпер, відаць, вячэрала.

Лапата дзякаваў богу, што вёска спіць. Але ён не быў бы такі спакойны, каб ведаў, пра што гаварылі Кагуты за вячэрай. A рашылі яны праз некалькі дзён ехаць на Паківачоў млын з першым збожжам, бо ў сваім, азярышчанскім, млыне было завозна.

Раніцай назаўтра госці раз'язджаліся. Праводзячы іх стрэламі з гармат, зноў бурчаў на Фельдбаўха Кірдун. I зноў Алесю даводзілася стаяць на тэрасе, аддаваць развітальныя паклоны.

Вось спыніўся перад ім Басак-Яроцкі. Спакойна глядзіць y вочы пастрыжнога сына наіўна-сінімі вачыма:

— Бывай, сынок… Будзе сумна — заязджай лiсiц пастраляць… Кгм…

I дадае шэптам:

— A калі будзе цяжка, ды яшчэ, крый божа, знойдзецца вораг — помні: ёсць дзядзька Яроцкі, які ўмее трымаць пісталет.

— Дзякуй вам.

Пан Мнішак збіраецца ў дарогу. Глядзіць на Алеся разумнымі вачыма. Гэты не запрашае, гэтаму, уласна кажучы, няма куды і запрасіць.

— До відзэня, млоды пан.

— До відзэня, — чырванеючы, з жахлівым акцэнтам кажа Алесь.

Ён ніколі не наважыўся б на такое ўніжэнне, каб не жаданне зрабіць старому прыемнае.

…Віцэ-губернатар падыходзіць да яго, зусім не такі румяны і свежы, як учора, хаця стараецца трымаць гонар.

— Бывайце, князь! Старайцеся быць вартым сынам Расіі. Многа вам дадзена — многа з вас і чакаецца.

"Трымайся проста, будзь ласкавы, будзь велічны, стары ваяка, але гэта ты гаварыў y далоні незразумелыя і страшныя словы, і я цяпер невыразна адчуваю, якія прорвы, якія безнадзейна мёртвыя пустэчы за кожным спакойным дарослым тварам, які адчай за кожнай паспяховай кар'ерай.

Але я не пакажу табе гэтага. У мяне таксама няма нічога, акрамя магіл. Так мяне вучылі".

Едуць Хаданскія. Паблажлівая ўсмешка старога графа, занадта ласкавая, каб ёй можна было шчыра верыць. A Ілля нічога сабе звярок. Так і не сышліся бліжэй.

Хлопчык праводзіць вачыма кожную сям'ю, быццам яна знікае навекі, і не ведае, што ўсё гэта — ніці таго кіліма, які яму давядзецца ткаць усё жыццё, доўгім ці кароткім яно будзе. Некаторая нітa будзе ісці амаль суцэльным фонам, шэра-зялёным, як дажджлівы панядзелак. Некаторая сустрэнецца палоскай, вузкай, на дзень працы. Некаторая прамільгне чырвонай адзінай нітачкай, але праз усё жыццё.

Людзі прыйшлі — людзі і знікаюць. I яму здаецца, што знікаюць назаўсёды.

I Майка з Мсціславам сёння таксама знікнуць.

A вось накіроўваецца да сходаў лічба "20", браты Таркайлы.

— Бывай, князь, — басам кажа Іван. — Глядзі, Тодар, які хлопец расце. Сапраўдны прыдняпроўскі лыцар. Як вырасце — лепей з ім не звязвайцеся, розныя там англічане ды туркі. Дасць — лужына застанецца. Го-го-го-гык!

Тодар кіславата ўсміхаецца. A Іван басіць далей:

— Наш… Наш… Прыязджай, брат, да мяне — ажаню. Мы такога героя нейкім сушаным рыбам і панюхаць не дамо…

Ах, выбірайцеся ж вы хутчэй з вашым лыцарствам. Бо Майка і Мсціслаў таксама паедуць.

Бацька вядзе да карэты старую Клейну, a за ёю ідуць Ядзечка і Янка.

— Бывай, бэйбас, — кажа старая. — Ты глядзі ў мяне. Ранавата пачынаеш банвінавіць ды ферлакурыць.

— Дзякуй вам, мілы Алесік. Усё было добра, — сумна, зусім без дакору, кажа Ядзечка. — Вы толькі не забывайце… нас: мяне, і маму… і Янку.

— Бывайце, Ядзечка…

Вось ужо і Раўбічы выходзяць з дзвярэй. Раўбічы! A за імі паедзе Мсціслаў.

Жоўчна-прыгожы твар Раўбіча сур'ёзны. Халодныя, з пашыранымі зрэнкамі, страшныя і ўсё ж нечым прыцягальныя вочы зноў ловяць позірк хлопца, выпрабоўваюць, забіраюцца павольна на самае дно душы.

— Бывай, свет ясны, — з нечаканай цеплынёй кажа ён.

— Бывайце, любая Майка.

— Бывайце, любы Алесь.

— Ці… здаволены вы?

— Le plus beau bal, que j'ai vu de longtemps [45] Самы цудоўны баль, які я калі-небудзь бачыў (франц.) . , — адказвае за яе важны, як прыдворны, Франс.

A яна не адказала, толькі кіўнула галавой.

— Майка… Праз некалькі дзён я запрашу Кагутоў. Мне вельмі хацелася б… Мы паедзем глядзець руіны старога замка. Я запрашаю Мсціслава і… вас.

Майка паводзіць галавою без асаблівага энтузіязму. I гэта такое нечаканае гора, што нават сэрца падае кудысь.

— Міхаліна, — сурова кажа Раўбіч. — Падзякуй гаспадару. I пацалуйцеся, як добрыя дзеці.

— Дзякуй вам, Алесь, — кажа яна. — Бывайце.

Яна набліжае да яго тварык, дакранаецца нерухомымі вуснамі да яго шчакі і падае яму руку.

I ў гэты момант ён адчувае ў далоні нешта. Ён няспрытна сціскае далонь і глядзіць на Майку.