Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кніга другая. Сякера пры дрэве

— Зараз, — сказаў Загорскі.

Кастусь павярнуўся і лыпнуў вачыма. Хлопцы зарагаталі. Каліноўскага нібы падкінула.

— Алеська! Не пайшоў! Алеська!

Яны малацілі адзін аднаго па плячах і спіне так гучна, што рэха ляцела.

Хлопцы вакол глядзелі на іх і таксама ўсміхаліся шырока і шчыра. Толькі ў аднаго, высакаватага і тонкага шатэна, усмешка была паблажлівая. Усміхаўся, нібы ласку рабіў.

— Вой, хлопцы, — спахапіўся Кастусь. — Як жа гэта?! Знаёмцеся. Гэта па-старому князь, а па-новаму грамадзянін Загорскі. Зваць яго — Алесь. Добры і свой хлопец. Таму ўсе вы да яго павінны звяртацца на "ты". I ты, Алесь, пра "вы" забудзь. Французяціну гэтую — прэч. Мы тут усе — браты.

Першы, працягваючы руку, сказаў па-мужыцку:

— Хвелька Зянковіч. З універсітэта. Дражняць абрыкосам, — вінавата ўсміхнуўся ён. — Вядома, не ў вочы.

— Не буду, — сказаў Алесь.

— I не раю, — сказаў Віктар. — Ён у нас у гарачай вадзе купаны.

Другі хлопец яшчэ тады, калі моўчкі глядзеў на сустрэчу сяброў, прыцягнуў увагу Алеся. Чыстае строгае аблічча, суровае і змрачнаватае на выгляд.

— Я з ляснога інстытута, — усміхнуўся хлопец.

Па-руску ён гаварыў з даволі прыкметным польскім акцэнтам. Асабліва прыемна гучала ў некаторых словах "л", па-дзіцячы падобнае на "в".

— Прозвішча маё Валеры Урублеўскі.

— Палясоўшчык будзе, — іранічна ўставіў непапраўны Віктар. — I знаеш чаму?

— Ну? — мякка спытаў Валеры.

— Ён, праз абмежаванасць разумовых здольнасцей, з усяго "Пана Тадэвуша" сяк-так зразумеў толькі адзін слупок:

Дый вырашыў, што найлепшы шлях для змагання з урадавым уціскам — ахова лясоў.

— Маеш рацыю, — падтрымаў гульню Валеры. — Сякуць лясы, здзіраюць шкуру з зямлі. А Польшча, дый твая Беларусь, да таго часу і жывуць, пакуль ёсць пушчы. Не будзе дрэў — і іх не будзе. — Алесь раптам заўважыў амаль сур'ёзныя ноткі ў хлопцавым тоне. — Так што дазваляйце, хлопчыкі, секчы, дазваляйце.

Урублеўскі ўсміхнуўся.

— I потым, чаму здзіўляцца? Я ж паляк. Як паўстанне — куды я заўсёды бягу? "До лясу". Іншай дарогі мне бог не даў. То што мне, дазваляць секчы сук, на якім сяджу?

— Ты можаш з ім і па-польску гаварыць, калі табе зручней, — сказаў Віктар. — Ён трохі ведае.

— Чаму? — сказаў Валеры. — Я па-беларуску таксама ведаю.

I скончыў па-беларуску:

— Гаварыць будзем, як выпадзе. Як будзе зручней. Праўда?

— Праўда, — сказаў Алесь.

Поціск рукі Валерыя быў прыемны і моцны.

— Ану я, — сказаў наступны, моцны хлопец са строгімі вачыма. — Дайце я гэтага дружбістага сябрука-земляка за бакі патрымаю… Здароў, малец!

Хлопец гаварыў, як гавораць беларусы з некаторых мясцін Гродзеншчыны. Не націскаючы на "а", вымаўляючы яго як нешта сярэдняе між "а" і "о" — "гэто-го". I, аднак, ён не быў падобны на "грака". Можа, з віцебскай глушыні?

"Урэшце, чорт з ім. Сімпатычны хлопец".

— Во, малец, зваліўся ты ў гэты мярлог. — Голас у хлопца быў спеўны. — Нічога, тут хлопцы добрыя. Буршаваць [23] Старажытны, яшчэ з XVI стагоддзя, беларускі шкалярскі выраз барбарыстычнага паходжання: сябраваць, бавіць разам час, не вельмі звяртаць увагу на вучобу, але швэндацца заўсёды разам, не даючы сябра ў крыўду. будзем… Зваць мяне Эдмунд, як, ты скажы, нейкага там рыцара Этэльрэда. Віктар лічыць, што я памылкова з такім імем нарадзіўся ў дзевятнаццатым, што трэба было мне семсот год назад нарадзіцца. I правільна: прынамсі, не бачыў бы яго… а прозвішча маё — Вярыга…

Апошні з хлопцаў, той самы высакаваты шатэн, што паблажліва ўсміхаўся, падаў Алесю цвёрдую, але безжыццёвую руку.

— Юзаф Ямант, — сказаў ён па-польску. — Вельмі мне прыемна.

— Таксама мне прыемна, — адказаў па-польску Алесь. — Ты з дняпроўскіх Ямантаў, таварыш?

— Не.

— А адкуль? Дзе зямля таварыша?

Юзаф трохі сумеўся:

— Мой бацька павераны і аконам князя Вітгенштэйна. Маёнтак Самуэлава.

Алесь трохі здзівіўся. Выгляд у Юзафа быў такі, нібы ён сам князь Вітгенштэйн. I, аднак, Загорскі не паказаў свайго здзіўлення.

— Нешта мне знаёма тваё аблічча, Юзаф. Дзе вучыўся?

— Скончыў Віленскі шляхецкі інстытут.

— Ну от. Значыць, пэўна бачыліся. Я скончыў гімназію ля святога Яна.

— Чаму так? Вы ж князь?

— Бацькі палічылі, што лепей, калі я буду вучыцца сярод больш-менш простых і харошых хлопцаў. Каставасць і фанабэрыя — усяго гэтага і так замнога сярод дваран.