Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кніга другая. Сякера пры дрэве

Жоўчнае аблічча Юлляна Раткевіча было непарушнае.

— Бадай, сапраўды, усё, — сказаў Раткевіч Юллян. — Ён не хоча жыць… Колькі часу яе ў нас не было?

Вінцук Рамінскі думаў:

— Нешта не памятаю. Ці не ў польскі раздзел, пане Вітахмовіч?

— Тады, — сказаў той. — Я чаму памятаю, мне тады было трыццаць чатыры, і я збіраўся другі раз ажаніцца. Розных нявест прапанавалі. Адна была сястра пана Юрася Жукоўскага. Пан Юрась захварэў у семдзесят трэцім. Пры Кацярыне. Пачаў сніць нанава жыццё. Але не кавалкамі з розных часоў, а нібы… адной… плынню. Сніў, як рабілі запасы ў пушчы, як білі аленяў і зуброў, як салілі. Як потым ішла раць на Крутыя горы біць татар. Дасніў да сярэдзіны бою — і памёр… Нічога нельга было зрабіць…

Падумаў.

— Яшчэ раней, гады за чатыры— пяць, захварэлі Аляхновіч-Спіса і Янук Корста, стрыечны брат прапрадзеда гэтага шчанюка Юлляна.

Вітахмовіч помніў спрэчку аб тым, ці прымаць Раткевіча, але начыста забыў, — а можа, зрабіў выгляд? — што "гэты шчанюк" сяздіць зараз між іх.

Юллян усміхнуўся сам сабе.

— Спіса памёр, — сказаў Вітахмовіч. — А Корста выжыў. Хоць, па прозвішчу мяркуючы, памерці б Корсце… [48] Корста — труна з суцэльнай калоды. Але тут ужо як хто, так што ты, Данііл, не думай занадта.

Забубнеў:

— Хвароба… хвароба… хвароба… Такая ўжо хвароба.

Нешта не чуў я, каб гэтай хваробай нехта, акрамя нас, хварэў.

Лук'ян Сіпайла сказаў:

— Рада, памятаеце, меркавала, што і ў Акіма, вашага бацькі, былі зачаткі.

— Рада адмовілася ад гэтай думкі, — сказаў Барысевіч-Кальчуга.

Вежа сплёў пальцы.

— Чорт, — сказаў ён. — Уражлівасць дурная. Ідыёцкая дурная ўражлівасць. І такія страшныя для маладога падзеі.

— Сілы саслабелі, — сказаў Камар. — Абыякавасць.

— Несвядома спрабуе адысці ад нясцерпнага свету, — сказаў Раткевіч Юллян.

— Што ж рабіць? — спытаў дзед. — Я ведаю: калісьці пры першых адзнаках у манастыр ішлі. Спакой. Праца. Але тады манастыр быў крэпасцю… Манахі межы баранілі, подступы да гарадоў. А цяпер?.. Загорскі ды ў манастыр! Да божых пацукоў!.. Што ж рабіць, сівая рада?

— Царкву кінь, — сказаў Юллян. — Хіба яна справілася хоць з адной справаю, што ёй даручылі: з дабром, любоўю, мараллю?..

— Ды, можа, абыдзецца, — сказаў Вінцук Рамінскі.

— Не, — сказаў Сіпайла. — Стома — смерць. Ідзі вышэй сіл сваіх, і станеш жыць доўга. Трэба, каб ён ніколі больш не стамляўся. Супакоіць яго трэба… Спакой.

Усе маўчалі. Потым Вежа нясмела сказаў:

— То што? Неба?

— Відаць, — сказаў Барысевіч-Кальчуга. — Больш нічога не зробіш.

— Дзе? — спытаў Сіпайла.

Вежа кашлянуў:

— Храм сонца!

Юллян падумаў.

— Бадай, праўда. Самае высокае, самае блізкае да неба месца. Даўжэй за ўсё наваколле бачыць сонца. Музыка, трубы гэтыя, не пашкодзяць?

— А што яны пашкодзяць, — сказаў Вежа. — На ўсходзе сонца радасны спеў, на захадзе — сумны. Урэшце, як Камар скажа.

Усе глядзелі на змрочнага Янку Камара, галоўнага чалавека ў той справе, што яны збіраліся рабіць.

— Узгорак стромы, — сказаў Камар. — Макуша — голая. Неба будзе колькі хочаш. Мала чалавек яго бачыць, як, не раўнуючы, свіння, а тут за лічаныя дні — на ўсё жыццё. Хай будзе так. Толькі ў парк не пускайце нікога, нават самых блізкіх. Яму цяпер нельга бачыць людзей.

Ён ляжаў перад імі голы і не саромеўся гэтага. Яму было ўсё адно. Толькі крыху непрыемна, што ўсе вокны адчынены, заслоны зняты і свежы ветрык вее на голае цела. Халаднавата было, і гэта перашкаджала прачнуцца ад сну, у якім былі дзед, Міхаліна і іншыя, зноў пачаць жыць, бачыць пажары, патокі крыві ў вежных рыштоках, чуць гукі сечы, стогны сталі і выгукі.

Толькі што яго з гадзіну парылі ў самай гарачай пары, хасталі венікамі і аблівалі мятнай вадою. Потым

Яшчэ з гадзіну мылі ў прахалодным басейне. Ён страшэнна замёрз. І вось цяпер, не адчуваючы нічога, акрамя холаду, ён ляжаў на мяккай посцілцы.

Янка Камар сядзеў ля яго і дзіўна, нейкімі дробнымі рухамі трох пальцаў гладзіў ягоную галаву. Ад гэтых дотыкаў хіліла ў дзівосную свежую дрымоту, злёгку паколвала ў каранях валасоў.

Славуты майстра Камар распачынаў сваю справу. Рэдкую, невытлумачальную справу. Тую, якой не ведаў ніхто ў загорскім наваколлі. Толькі ён ды два ягоныя вучні. Вучні і слугі стаялі побач, а Камар гладзіў і гладзіў галаву, глядзеў у Алесевы вочы. І ад гэтага рабілася трохі лягчэй.

І ўрэшце Камар загаварыў. Нават не загаварыў, а нібы заспяваў журліва-тонкім рэчытатывам.