Stefan Żeromski - Ludzie bezdomni

wena – tu: żyła. [przypis redakcyjny]

ineksprymable (z fr. inexprimable : niewypowiedziany, niewypowiadalny) – spodnie; też: kalesony, majtki. [przypis redakcyjny]

usus (łac.) – ustalony zwyczaj, praktyka. [przypis redakcyjny]

Parki a. Mojry (mit. gr.) – uosabiające przeznaczenie trzy córki Nocy; dwie młodsze, Kloto i Lachezis, przędły nić ludzkiego życia, którą w godzinie śmierci przecinała najstarsza z nich, Atropos. [przypis redakcyjny]

misterium – u staroż. Greków niedostępne dla niewtajemniczonych obrządki religijne. [przypis redakcyjny]

rewerber – tu: latarnia uliczna. [przypis redakcyjny]

gruszka Bessemera – wynaleziony przez angielskiego inżyniera, Henryka Bessemera (1813–1898), piec do wytopu stali; ma on kształt gruszki zawieszonej w stalowym pierścieniu; wynalazek ten spowodował przewrót w przemyśle hutniczym. [przypis redakcyjny]

gęsi surowcowe – odlew surowego żelaza w formie zwanej „gęsią”. [przypis redakcyjny]

d’Estrées, Gabrielle (1570/1573–1599) – księżna Beaufort i Verneuil, markiza Monceaux, kochanka króla fr. Henryka IV (1553–1610). [przypis redakcyjny]

consommation (fr.) – najniższa obowiązująca konsumpcja, uprawniająca do zajęcia miejsca w restauracji czy kawiarni. [przypis redakcyjny]

marchand de sommeil (fr.) – dosł. handlarz snem (chodzi o właściciela taniego domu noclegowego). [przypis redakcyjny]

sou (fr.) – daw. drobna moneta fr. (dwudziesta część franka). [przypis redakcyjny]

soupe au riz (fr.) – zupa z ryżu. [przypis redakcyjny]

Dolet, Étienne (1509–1546) – drukarz i pisarz fr. okresu Odrodzenia, stracony za postępowe poglądy na placu Maubert, gdzie od 1887 r. stoi jego pomnik. [przypis redakcyjny]

les dos – w gwarze fr.: sutenerzy, alfonsi. [przypis redakcyjny]

marmittes – w gwarze fr.: dziewczyny uliczne. [przypis redakcyjny]

salon des morts (fr.) – salon umarłych. [przypis redakcyjny]

argot parisien (fr.) – gwara paryska. [przypis redakcyjny]

c’est de la prison que j’t’écris (…) a Saint Lazare (fr.) – Piszę do ciebie z więzienia, / mój biedny Hipolicie, / nie wiem sama, co mi się wczoraj stało / w czasie wizyty; / to jedna z chorób, których się nie dostrzega, / kiedy się zaczynają, / co nie przeszkadza, że dziś jestem z całą bandą / u Świętego Łazarza! [przypis redakcyjny]

aż dotąd pali moją duszę – przytoczone słowa (w trochę zmienionym brzmieniu) pochodzą z wiersza Adama Asnyka Ta łza . [przypis redakcyjny]

Haussonville, Gabriel (1843–1924) – konserwatywny polityk i pisarz francuski. [przypis redakcyjny]

„Paryż” za murem powązkowskim – aluzja do placu Parysowskiego, którego okolice zamieszkiwała uboga ludność Warszawy. [przypis redakcyjny]

o jakich się filozofom nie śniło – ironiczna aluzja do słów Hamleta o dziwach na ziemi i w niebie z tragedii Shakespeare’a. [przypis edytorski]

homeopatyczny – tu: drobny, nikły. [przypis redakcyjny]

ce sont des (fr.) – to są. [przypis redakcyjny]

ordynarny – tu: zwykły, prosty, codzienny. [przypis edytorski]

pleuritis purulenta (łac.) – zapalenie opłucnej z wysiękiem ropnym. [przypis redakcyjny]

krakowski Kazimierz – dzielnica Krakowa, daw. zamieszkiwana prawie wyłącznie przez ludność żydowską. [przypis redakcyjny]

co się tycze – dziś popr.: co się tyczy. [przypis edytorski]

Spencer, Herbert (1820–1903) – ang. filozof i socjolog pozytywistyczny. [przypis redakcyjny]

amicus Plato, sed magis amica veritas (łac.) – „Wprawdzie Plato jest przyjacielem, lecz większą przyjaciółką prawda”; wyrażenie przypisywane wybitnemu filozofowi gr. Arystotelesowi (IV w. p.n.e.), który będąc uczniem Platona, odrzucił i poddał krytyce jego idealistyczną teorię idei jako pierwowzorów rzeczy. [przypis redakcyjny]

paradoks – sąd wyrażający myśl sprzeczną (czasem tylko pozornie) z ogólnie uznanymi zasadami. [przypis redakcyjny]

magna pars fui (łac.) – brałem wielki udział (zwrot przysłowiowy). [przypis redakcyjny]

horribile dictu (łac.) – strach się przyznać. [przypis redakcyjny]

zoil – złośliwy, małostkowy krytyk; nazwa pochodzi od imienia greckiego mówcy Zoilosa (II w. p.n.e.), autora zjadliwych krytyk skierowanych przeciwko Homerowi. [przypis redakcyjny]

ablucja (z łac.) – obmycie. [przypis redakcyjny]

bil angielski (z ang. bill of rights ) – ustawa przyjęta przez parlament angielski i zatwierdzona przez króla. [przypis redakcyjny]

esprit d’escalier (fr.) – odpowiedź przychodząca poniewczasie (dosł. „na schodach”); spóźniony dowcip. [przypis redakcyjny]

elukubracja – mozolnie wypracowany utwór, ale bez talentu. [przypis redakcyjny]

prosektor – kierownik prosektorium. [przypis redakcyjny]

szajgec – nieżydowski (chrześcijański) chłopiec. [przypis edytorski]

rozciągniony – dziś popr.: rozciągnięty. [przypis edytorski]

drzewo octowe – także: sumak odurzający, sumak octowiec ( Rhus typhina ); gatunek rośliny z pochodzącej z Ameryki Płn., mający w Polsce status antropofita zadomowionego i uprawiany dla celów ozdobnych, roślina miododajna; krzew a. niskopienne drzewo o parasolowatej koronie i liściach nieparzystopierzastych (mierzących do 0,5 m), wybarwiających się jesienią na kolor szkarłatny, pomarańczowy i żółty; również kwiatostany w kształcie stożkowatych kolb przybierają czerwonobrunatną barwę; octowiec wytwarza sok mleczny, który wydziela się po przecięciu gałęzi i po pewnym czasie twardnieje i czernieje; owoce, drobne, zebrane w zbite, owocostany barwy amarantowej, posiadają b. kwaśny smak, od którego pochodzi nazwa rośliny. [przypis edytorski]

sylogizm – wnioskowanie pośrednie polegające na wyprowadzeniu nowego sądu, zw. wnioskiem, z dwóch innych sądów, zw. przesłankami. [przypis redakcyjny]