Władysław Stanisław Reymont - Chłopi

sąsiek – wydzielona część spichlerza, w której składowano w skrzyniach ziarno. [przypis edytorski]

przespiecznie – bezpiecznie. [przypis edytorski]

wrychle – szybko. [przypis edytorski]

pacierz – tu: miara czasu (tyle, ile potrzeba na odmówienie pacierza). [przypis edytorski]

trzask kijanek – kijanka był to przyrząd drewniany, za pomocą którego kobiety prały bieliznę i ubrania w rzece, uderzając kijanką materiał zanurzony w wodzie. [przypis edytorski]

cep – proste narzędzie służące do młócenia zboża, zbudowane z dwóch połączonych ze sobą rzemieniem lub łańcuchem kijów, z których dłuższy (dzierżak) służył jako uchwyt, a krótszy (bijak) do uderzania w zboże, ułożone na twardym podłożu; dzięki umiejętnemu uderzaniu (bijak powinien spadać płasko, a nie na sztorc) oddziela się ziarno od plew i słomy. [przypis edytorski]

zesuć – zsunąć. [przypis edytorski]

cebratka – wiaderko (zdrobn. od cebro). [przypis edytorski]

zarno – zaraz, od razu. [przypis edytorski]

szkopek lub: skopek – naczynie, kubek, kubełek. [przypis edytorski]

machorka – tytoń kiepskiej jakości. [przypis edytorski]

do waju (gwar.) – do was. [przypis edytorski]

wycug – dożywotnie utrzymanie, jakie powinny zapewnić dzieci rodzicom, po przepisaniu przez nich majątku na dzieci. [przypis edytorski]

pedo – powiada. [przypis edytorski]

przychówek – potomstwo. [przypis edytorski]

zabaczyć – zapomnieć. [przypis edytorski]

cośwa wama raili – cośmy wam raili; raić – polecać, rekomendować, swatać. [przypis edytorski]

udała mu się – spodobała. [przypis edytorski]

obleczenie – ubranie. [przypis edytorski]

lewentarz – inwentarz; zwierzęta w gospodarstwie wiejskim. [przypis edytorski]

drabka – drabinka. [przypis edytorski]

galanty – porządny. [przypis edytorski]

ogacenie – ocieplenie. [przypis edytorski]

kłyżnić się – kłócić się. [przypis edytorski]

wagował – wahał. [przypis edytorski]

borgować – dawać na kredyt. [przypis edytorski]

śpik – senność. [przypis edytorski]

coraz krzepciej – coraz silniej (od: krzepki – silny). [przypis edytorski]

woranie się – zaoranie kawałka cudzego pola. [przypis edytorski]

sielny – silny, potężny, wielki; tu: ironicznie. [przypis edytorski]

obertelek – drewniany kołeczek spełniający funkcję guzika. [przypis edytorski]

gapa – wrona. [przypis edytorski]

przecykać (się) – budzić się z drzemki. [przypis edytorski]

z dobrodziejem – tj. z księdzem. [przypis edytorski]

bróg – oparte na czterech słupach słomiane zadaszenie, pod którym składowano zboże przed młóceniem, a niekiedy również inne zbiory. [przypis edytorski]

lementarz – elementarz. [przypis edytorski]

Gody – Święta Bożego Narodzenia, obchodzone co roku 25 i 26 grudnia. [przypis edytorski]

opałka – koszyk. [przypis edytorski]

zabaczyć – zapomnieć. [przypis edytorski]

korpiel – brukiew; roślina pastewna, w której jadalny jest słodki, bulwiasty korzeń. [przypis edytorski]

szarwark – przymusowe świadczenia w robociźnie wykonywane przez ludność wiejską, rodzaj pańszczyzny; szarwarki służyły celom publicznym, w ramach tych prac budowano i naprawiano drogi, mosty czy wały wzdłóż brzegów zbiorników wodnych. [przypis edytorski]

grobla – wał ziemny utrzymujący wodę w sztucznych zbiornikach wodnych, takich jak stawy i kanały; grzbietem grobli często wiodły drogi. [przypis edytorski]

omętrę – geometrę. [przypis edytorski]

skapieć – zmarnować się, umrzeć. [przypis edytorski]

narychtować – przygotować. [przypis edytorski]

kijanka – tu: drewniany przyrząd (płaski kij) służący niegdyś na wsi do prania w rzece. Kijanką uderzało się bieliznę, w bieżącej wodzie rzeki wypłukując brud. [przypis edytorski]

kierz – krzak. [przypis edytorski]

ocechować – oznakować (w tym wypadku chodzi o zaznaczenie drzew do wycięcia). [przypis edytorski]

kuntentna – kontenta, zadowolona. [przypis edytorski]

powalać – pobrudzić. [przypis edytorski]

cochać się – czochrać, drapać, ocierać. [przypis edytorski]

węgieł – narożnik. [przypis edytorski]

ciepnąć – rzucić. [przypis edytorski]

barować się – tu: siłować się, brać się za bary z kimś a. czymś. [przypis edytorski]

oczymgnienie – dziś popr.: okamgnienie. [przypis edytorski]

kierz (daw.) – krzew, krzak. [przypis edytorski]

kajś niekajś (gw.) – gdzieniegdzie. [przypis edytorski]

odwieczerz (gw.) – popołudnie, pora przed wieczorem. [przypis edytorski]

kiej (gw.) – jak. [przypis edytorski]

dropieć (neol.) – czas. utworzony od przym. dropiaty, tj. pstry, nakrapiany; znaczenie: pokryć się plamami, cętkami. [przypis edytorski]

kieby (gw.) – jakby. [przypis edytorski]

bajorów (forma gw.) – popr. forma D. lm: bajor. [przypis edytorski]

gmerzący – tu: wijący się, pełzający we wszystkie strony. [przypis edytorski]