Валерий Гапеев - Мая мілая ведзьма [журнальный вариант]

Але класная, падалося, забылася на свой абавязак палітычна нас падкоўваць. Яна сёння была трошкі дзіўнаватая: сумнавата-задуменная, паклала асцярожна, бы шкляны, класны журнал на стол, павольным позіркам абвяла ўсіх нас. Усе сядзелі ціха. А яна пачала:

— Маім самым улюбёным мультфільмам у дзяцінстве быў «Маўглі». О, там шмат серый, як мы чакалі новую! Вы ж ведаеце гісторыю Маўглі? У вашым дзяцінстве былі ў модзе іншыя мультфільмы... А Маўглі — гісторыя пра чалавечае дзіця, хлопчыка, які трапіў у логава ваўкоў. Яны выгадавалі яго. там было шмат прыгод, ды аднойчы ён вярнуўся да людзей. Дарослым і мужным юнаком. А яшчэ ў мой час была неверагодна папулярнай кніга Эдгара Берроуза пра Тарзана. Ведаеце такога? Не-не, не сённяшняя медыйная персона, муж другой медыйнай персоны. Наколькі я ведаю, было напісана мноства кніг пра прыгоды Тарзана, а фільмаў знята каля сотні. Бо надта ж быў папулярны герой.

— Дык мульцік ёсць дыснееўскі, з тым Тарзанам, — удакладніў нехта.

— Не бачыла, шчыра кажу, — працягнула Зінаіда Мартынаўна. — Ды сутнасць не ў гэтым. Дзея адбываецца у Афрыцы. Тарзан, паводле версіі пісьменніка, — маленькі хлопчык, маці якога памерла, а бацька быў забіты малпамі. Адна з малп, у якой якраз сканала дзіця, забірае хлопчыка і даглядае яго, выхоўвае. Хлопчык расце, але аднойчы вяртаецца ў сваё колішняе жытло, дзе знаходзіць мноства рэчаў, у тым ліку кніжкі. Яго дапытлівы розум дазваляе яму даўмець: ён — іншы, не малпа, ён — чалавек. Тар­зан нават навучыўся самастойна чытаць, там, здаецца, была такая кніжка, кшталту нашага буквара. Быў намаляваны рот чалавека пры вымаўленні кожнага гука. Вось ён імітаваннем і навучыўся нават размаўляць на чалавечай мове. І стаў чалавекам — там было многа розных кніг, з якіх ён даведаўся пра свет. А потым ў джунглях з'яўляецца экспедыцыя навукоўцаў, там ёсць адна дзяўчына, якая трапляе ў небяспечнае становішча, ён яе ратуе. Да ўсяго, выяўляецца, што ён сын лорда, а ў роднай Англіі яго чакае багацце. Такі хэпі-энд, такая казка. Што агульнага ў Тарзана і Маўглі? Тое, што яны былі выхаваныя звярамі. Ведаеце, навукоўцам вядома колькі сапраўдных фактаў, калі дзеці жылі сярод ваўкоў, гадаваліся малпамі. Але. яны не станавіліся людзьмі, хоць і былі знойдзены і вернуты ў чалавечы асяродак. Вы ж ведаеце, вам ужо казалі пра гэта: чалавек — сацыяльная жывёла. Яго розум, яго асоба можа развіцца толькі ў соцыуме. Розум развіваецца адно сярод падобнага. Калі ў пэўны перыяд гэтага развіцця не адбываецца, надыходзіць крытычны момант, ірвуцца ў мазгу незапатрабаваныя сувязі, і. чалавек ужо ніколі не стане чалавекам.

— І гэта даведзена? — спытаўся нехта з месца.

— Так, давялі. Як каму цікава — пагугліце, пачытайце пра выпадкі, пра якія я казала. Дык вось. мы — сацыяльныя, нас людзьмі робіць соцыум. І значыць, наш характар, нас, як асобу, робяць абставіны. О, так-так, я ведаю пра гены, імі я сама вам галаву затлуміла на сваіх уроках. Безумоўна, спадчыннасць грае велізарную ролю, але менавіта для яе поўнага раскрыцця патрабуюцца пэўныя абставіны. Чалавек можа мець усе неабходныя задаткі музыкі ці спартсмена, ды так і не выявіць іх. Абставіны. Умоўна кажучы, і наша выхаванне ў сям'і, нашу вучобу ў школах і ўніверсітэтах гэтаксама можна назваць абставінамі. Чаму ўсё ж у аднолькавых абставінах, ці амаль аднолькавых, вырастаюць розныя людзі, фарміруюцца розныя характары, выспяваюць пачаткі розных лёсаў? Цяжка сказаць. Мяркую, ёсць нешта яшчэ. Гены адказваюць за нашы фізічныя даныя, за той самы тэмперамент, за пэўныя ўменні. А што адказвае за такія рэчы, як здольнасць бачыць? «Бачыць» у дадзеным выпадку — разумець. Пад «бачыць» будзем мець на ўвазе ўсю сукупнасць магчымасцей атрымання інфармацыі: праз слых, зрок, тактыльнасць. Вось я думаю, менавіта здольнасць бачыць і тлумачыць тое, чаму людзі розныя. Што бачыць? Ды тыя самыя абставіны. Па сутнасці, абставіны ёсць ні што іншае, як інфармацыя.

Класная на хвілінку прыпынілася, і Віктар Марыноўскі падняў руку. Зінаіда Мартынаўна кіўнула яму, дазваляючы, і ён спытаў з месца:

— Прабачце, а вам не здаецца, што чалавек фарміруецца менавіта ў сям'і? Чым мацней уздзеянне сям'і, тым слабей іншыя ўздзеянні. Нас фарміруе прыклад, найбольш блізкі і зразумелы.

— Безумоўна, Віктар, дзякуй, — згадзілася класная. — На жаль, практыка дае вялікую колькасць выпадкаў, калі ў адной і той самай сям'і вырасталі самыя розныя не толькі ў сваіх здольнасцях, але і ў маральным плане людзі. Так што нешта ўсё ж ёсць яшчэ, пакуль невядомае нам. Нехта называе гэта душой. Але пра інфармацыю далей. Мы сёння, кожны з нас, атрымлівае столькі інфармацыі за дзень, колькі чалавек XVIII стагоддзя і за ўсё жыццё б не атрымаў. Вось уявіце: недзе малады граф у сваім фальварку піша ліст да дзяўчыны, апавядае, як яму і тлумна, і сумна, як хоча яе пабачыць і гэтак далей. Аддаў свой ліст. І паехала пошта конікам ад адной паштовай станцыі да другой. Дзённы пераход — ноч паспаць, наступны дзённы, там коней змяніць. Два тыдні мінае — атрымала дзяўчына ліст ад графа. Сядзела цэлых пяць вечароў у сваім пакоі перад адчыненым у цёплую летнюю ноч акном, пісала ліст, змочвала яго сваімі слёзкамі, цалавала, пакідаючы на паперы пах сваёй парфумы. І вось зноў конная пошта — ад станцыі да станцыі. Добра, як жылі нашы героі блізка ля цэнтральных дарог, а як ў глыбінцы хто? Пакуль перададуць. Вось і месяц праходзіць, атрымлівае малады граф той ліст са слядамі дзявочых слёз і пахам парфумы... І ўявіце: тэлефонаў не ведалі. Так ішло атрыманне інфармацыі, з такой хуткасцю.