Уладзімер Дудзіцкі - Напярэймы жаданьням

— Тимофей Боровец, Никита Бурболик, Мариан Зелёнко, Яков Теробелец — с веoами!

Камэра нумар тры павярнула галовы ў той кут, дзе ляжала цела нябожчыка. Старэйшыя перахрысьціліся.

Такое цішыні ніколі перад тым ня бачыў. Гэта была страшэнная, турэмная цішыня! Парушыў яе неўзабаве той самы Цыбаты Валанцай:

— Якуб Церабелец не дачакаўся... Ягонае халоднае цела й гнілыя лахманы — тутака. Бярэце... Душа — на небе, ня возьмеце.

Спачатку нябожчыка вынесьлі, а празь некалькі часінаў павялі пакліканых «с веoами». Не параскашнела, а пацясьнела, бо нават і тыя, што пад памостам ціцеперся ляжалі ня вылазячы, «найсьвяжэйшыя», якія йшчэ, казаў той, «ветрам пахлі», пакараныя самімі рыштантамі (гэта, значыцца, тыя, што «канстытуцыі» камэрнае вызнаваць ніяк не хацелі ды й вухам не вялі, калі ім пра ўсталеныя парадкі жыцьця ў турэмных умовінах не аднойчы гаварылі), слабюкі, дахадзякі ды й такія, што надта ў зацішку туліцца любілі, павыпаўзалі ды ў стойма стаялых неяк уцерліся.

Калі-ж гаворка ўляглася ды сьцішыліся шэпты-сэймікі асьцярожных і баязьліўцаў, нехта раптам ізноў аказаўся. Чалавек, папраўдзе кажучы, не гаварыў, а малоў нейкія брэдні, і праз гэта самае ніхто, здаецца, ня ўзяў таго й на маленькую ўвагу. І ня было чаго й дзівіцца: гэтулькі ўжо гаварылася й чулася, рабілася й бачылася, што, калі-б яно й сьцены тыя трэснулі, дык ня было-б, мусіць, вялікаю навіною.

— Эт, меле абы малоць... Пайку, відаць, у запасе мае, дык і цешыцца. Пасядзіш — прыпухнеш... — гаварыў ні то мне, ні то самому сабе, ні то лапатуну-«пайшчыку» шчуплацелы й немалады ўжо чалавек, выцягваючы з-пад маіх ног маё ўласнае паліто, падзёртае і вельмі-ж ужо зашмальцаванае сьлізотаю сьмярдзючага макраціньня.

— Хочаце сказаць: «ветрам пахне» навюк?.. — пацікавіўся я асьцярожна.

— Не навюк, а турэмны псюк, — трапіў чалавек у рыфму й сам ад таго засьмяяўся. — Гэты, як сам ён кажа (верыць-жа цяперашнім часам чалавеку нельга), — бывалы, арыштант-тубылец. Зь месяц нейкі ўжо, як сюды яго ўпхнулі. Ляжыць сабе й ня дбае: як на печы за комінам, пад памостам валяецца..

Казанае шчуплацелым дакацілася да вушэй чалавека з брэднямі, і той узяў дый агрызнуўся, і не абы-як, а сьмела й рызыкоўна:

— Ра́дзіў-бы язык за зубамі трымаць наўчыцца! Як і той Церабелец, бачу, контррэвалюцыю расьпісваць умееш?

Шчуплацелы паблажэў ад злосьці, але зацяўся й змоўчаў. Не чапай, кажуць, ліха, калі клопату мець ня хочаш. Гэтакае, відаць, сіганула ў ягоным одуме і язык адразу прымкнула.

Убачыўшы, што чалавек не падаў і голасу, рызыкоўны «пайшчык» асьмялеў яшчэ больш, але (гэта заўважылася ўсімі, нават і найбольшымі кішэньнікамі) кінуўся на шытыя белымі ніткамі хітрыкі:

— Праз такіх, як ты, языкатых, ці мала пакутуе... Хіба й тутака стукаеш?.. Га?

Уціхаміраны старым Мар’янам і папраўдзе расчулены сьмерцяй няшчаснага Якуба Церабельца, Цыбаты Валанцай, якога ня было й навідавоку, уклініўся ў няпрыемную калатню «турэмнага псюка» й коратка секануў, падняўшы жоўтыя кулакі над галавою зякратага чарнамаза:

— Каго ганьбіш, гідота? Сам ты стукач языкаты! Ведаю... Усё ведаю!

Цяжкія жоўтыя жылістыя кулакі Валанцая апусьціліся. Валанцай прысеў, ухапіў упол пісклівага чарнамаза, падняў яго над перапалоханымі душамі «жывога кулю», цяжка ступіў тры крокі й шпурнуў яго плячыма на тоўстыя замарожаныя краты вакна.

— Жалься, гідота, Рыжаму... — застагнаў Цыбаты Валанцай і адразу падаўся да дзьвярэй. — Сам паклічу... Сам... Бярэце, нягоднікі... Бярэце!

Прыбіты чарнамазы асунуўся на памост, захроп, завойкаў і сьцішыўся... Стараста камэры нумар тры, сіваваты лекар менскае лячэбніцы, нічога нікому ня кажучы, наблізіўся да скурчанага рыштанта й пачаў расшпіляць ягоную кашулю, каб паслухаць, відаць, ці жыў чалавек. Падбіты неспадзявана ачуняў і страпянуўся. Яму, мусіць, здалося, што рукі Валанцая дабіраюцца да ягоных грудзей, да сэрца. Ён моцна, як падпечаны чырвоным зялезам, закрычаў, мігам павярнуўся тварам да вакна, учапіўся рукамі за сьлізкія палушчаныя ад іржы краты і ўшчаў вар’яцкае галашэньне. Баязьлівы, застрашаны лекар намагаўся вычапіць чалавека зь небясьпечнае мясьціны: ён-жа ведаў, чым пахла вакно знадворку, аднак, гэта яму ніяк не ўдавалася. Стоячы за сьпіною няпрытомнага чарнамаза, нэрвова тоўкся на адным месцы й бездапаможна махаў рукамі, прыказваючы адно й тое самае:

— Ну, ой!.. Рыжы!.. Ну, ой!.. Рыжы!.. Куляй Рыжы стрэліць... Ну, ой!..

Сіваваты лекар менскае лячэбніцы, стараста камэры нумар тры, не дагаварыў апошняга слова: тры ўзапар стрэлы перанялі ягоны ўгавор... Рукі апусьціліся, і вялае, старое, вымучанае турмою цела абрынулася на мокрую, халодную камяную падлогу. Побач зь ім прымасьцілася, адваліўшыся ад сьмерцяноснага вакна, і цела чарнамаза-«пайшчыка», што ра́дзіў «язык за зубамі трымаць наўчыцца...»