Болеслав Прус - Стасевы прыгоды (на белорусском языке)

- Стасiчак мой!.. Ратуйце!..

Вазок закалыхаўся i пакацiўся яшчэ хутчэй. Ужо i ручак малога не вiдно, i галоўка ледзь заўважаецца, ужо i вазок усё меншы ды меншы...

Шарачыха не магла зразумець, чаму гэта перад канём не вырасце земляны вал, чаму неба не перагародзiць дарогу, чаму дрэвы не перасцiгаюць двухколку. Колькi птушак сядзiць у гнёздах, бачыць матчын адчай, аднак нiводная не ляцiць на дапамогу. Каб хоць якая адна птушачка крыкнула таму пану "стой!", каб хоць каторы камень у такую цяжкую хвiлiну прачнуўся ад вечнай дрымоты. Дарма! Усё маўчыць...

Яна зiрнула на неба. Над самай яе галавой вавёрка спакойна абгрызае шышкi. Воблакi стаяць на адным месцы. Сонца смажыць, як i раней... Зiрнула на дарогу, а там - двухколка ўжо невыразная, а вазок ледзь-ледзь жаўцеецца. Здавалася, што ў тым няшчасным вазку ляжыць яе сэрца, гвалтоўна вырванае з грудзей, i павезлi яго бязлiтасна, богведама куды, а яно прывязана да яе нiткай, што ўсё танчэйшая ды танчэйшая. Яшчэ хвiлiна - i нiтка лопне, а разам з ёю i сэрца, i жыццё беднай мацi!

Двухколачка паступова ўсё меншала i знiкала памiж раскалыханай зелянiны дрэў. Ужо ён такi, як птушка... Цяпер на момант прапаў, потым зноў паказаўся... Зноў знiк...

Шарачыха працерла вочы, поўныя пылу i слёз. Нiчога не вiдно!.. Выбегла на сярэдзiну дарогi. Нiчога... Перайшла на другi бок... Штосьцi ўдалечынi мiльганула, ды раптам знiкла... Зняможаная ўшчэнт, прыцiснутая цяжарам болю, яна ўпала тварам на зямлю i, скруцiўшыся ў клубок, пачала выць, як самка, ад поўных грудзей у якой адарвалi малое.

Тады на ўзгорку, дзе яе напаткала бяда, паказаўся конiк у аглаблях, за iм - набожна выбрытая фiзiяномiя чалавека, якi сядзеў у невялiкай, але вельмi траскучай брычцы. Шарачыха не чула траскатнi, не бачыла, што нехта едзе, але затое ён, той падарожны, заўважыў скурчанага на дарозе чалавека i спынiў каня.

"П'яная цi мёртвая? - падумаў урачыста выбрыты падарожнiк. - Халеру падхапiла цi хто-небудзь забiў?.. Ехаць далей цi вярнуцца?.."

Гледзячы з вышынi свайго сядзення на юдаль чалавечай роспачы, ён баяўся разбойнiкаў, халеры i судоў i ўжо за лейцы пацягнуў, каб павярнуць назад, ды тут яму згадалася Евангелле, дзесяты раздзел ад святога Лукаша, тое месца, што чытаецца на дванаццаты тыдзень пасля сёмухi, "Пра параненага i самарытанiна": "I падышоўшы, перавязаў раны яго, палiўшы iх алеем i вiном; i пасадзiўшы на асла свайго, прывёз у гатэль i там меў клопат аб iм".

Дзякуючы гэтаму ўспамiну брычка пакацiлася наперад, аднак вельмi паволi i асцярожна, аж да жанчыны. Потым брычка спынiлася, i самарытанiн, што сядзеў у ёй, выхiлiўшыся, злёгку штурхануў кавалiху канцом пугаўя.

- Гэй, вы! - гукнуў. - In nomine Patris et...*

* У iмя айца i... (лац.)

Шарачыха ўсхапiлася i, гледзячы шалёнымi вачыма ў паголены твар падарожнага, шапнула:

- Пан арганiст?..

- Ды я! - адказаў ён. - А што здарылася?

- Стась мой загiнуў!.. Ах, божачка!.. - заенчыла яна i абаперлася на край брычкi.

- Як жа гэта?.. Цыганы яго ўкралi?.. Божа моцны!..

Шарачыха сяк-так расказала, што здарылася.

- Ат! Пасмейся, панi, з гэтага! - закрычаў арганiст. - Гэта якраз нейкi шляхцiц ехаў... Божа моцны!.. Ну, а такiя дзяцей не крадуць. Сядай, панi, у брычку! Et cim spiritu Tuo...*

* I з духам тваiм... (лац.)

- А чаго?

- Як гэта - чаго? Божа моцны!.. Будзем шукаць хлопца, i амэн!..

- Ён ужо, можа...

- Што ўжо, можа? Панi думае, што ён нежывы? А каго ж я тады вучыць буду?.. Калi я павiнен вучыць яго, калi ён будзе мець, божа моцны, шэсць год, дык хлопчык анiяк не памрэ на другiм годзе... In saecula saeculorum...*

* Навекi вякоў... (лац.)

Арганiставы довады, а больш за ўсё яго лацiнская мова былi такiя непераможныя, што кавалiха моўчкi села ў брычку i пакорлiва памясцiлася на козлах, тварам да арганiста. Але верны, хоць i гарачы, слуга святога касцёла не мог згадзiцца з гэтым.

- Прашу вас вельмi... Божа моцны! - ускрыкнуў ён. - Вельмi прашу на сядзенне, а я на козлiкi пайду... Introibo ad altare Dei...*

* I наблiжуся да божага алтара... (лац.)

- Пане арганiст, ды што ж вы робiце?..

- Так!.. Быў бы я, божа моцны, чалавек зусiм без адукацыi, каб панi, жонка i дачка маiх сяброў, сядзела на козлах... Я кiрую канём, я сядаю на козлах... Sicum erat in principio...*

* Падобна да таго, як было спачатку... (лац.)

Шарачыха выканала загад арганiста, не асмельваючыся зiрнуць яму ў вочы. Гэта ж яна дзеля таго, каб дапячы яму, выбралася сёння ў дарогу!.. Але бог, якi дбае пра слуг сваiх, пераблытаў планы адпомсты i зрабiў так, што якраз арганiст i выбавiць яе з бяды.

- Ведаеце, панi Шаракова, што, - гаварыў высакародны апякун, - у мяне, божа моцны, ёсць iнтарэс ад ягомасця ксяндза да пана Лоскага, таго, што гмiнны суддзя, але раней я завязу паню ў мястэчка i там даведаемся ад жыдоў, якi мясцовы шляхцiц ездзiць у двухколцы з крытым верхам. Тады мы знойдзем Стасiка, тады забяром яго i я дастаўлю паню з дзiцем у млын. Indnlqentiam absolutionem ef remissionem paccatorum nosstrorum...*