Мікалай Паграноўскі - Інтэрпрэтацыі

Пецярбург з даўніх часоў лічыцца сталіцай мастацтваў. Многія творцы з Беларусі імкнуліся падыхаць паветрам Паўночнай Пальміры. Валерыя Ляшкевіча, які нарадзіўся больш за сорак гадоў таму ў вёсцы Чкалава, што непадалёк ад Гомеля, лёс таксама занёс на берагі Нявы. Менавіта тут ён адчуў сябе мастаком.

Да пераезду ў Ленінград В. Ляшкевіч амаль тры гады вучыўся ў Яраслаўскім мастацкім вучылішчы (1974–1976). У 1983 годзе скончыў мастацкае вучылішча ў Бранску. Тры гады (1985–1987) мастак наведваў клас малюнка пры Акадэміі мастацтваў у Ленінградзе, дзе ў той час выкладаў вядомы педагог Н.А. Гіжа (Валерый неаднойчы з удзячнасцю згадвае менавіта яго).

Муры Пецярбургскай Акадэміі мастацтваў бачылі рознае. І нічога надзвычайнага няма ў тым, што В.Ляшкевіч працуе дворнікам, каб мець прытулак у адным з падвальных памяшканняў гэтай самай Акадэміі. Невялічкая каморка – гэта і жытло, і майстэрня адначасова.

Лёс быў больш літасцівы да нашага земляка – вядомага мастака, прафесара Акадэміі мастацтваў Яўсея Майсеенкі, які, дарэчы, не вельмі любіў успамінаць, што ён нарадзіўся ў Беларусі (у вёсцы Уваравічы на Гомельшчыне). Але нагадаў я пра славутага майстра з іншай прычыны. Разважаючы пра мастацтва, у прыватнасці пра свае творы, Я. Майсеенка выказаў вельмі слушную думку: «Здараецца, што прыватны факт вырастае да праблемы, а бывае – шырока пастаўленая праблема не ўзнімаецца вышэй за факт…» («Правда», 1967, 28 верасня).

Валерый Ляшкевіч займаецца пераважна партрэтамі. Звычайна партрэтам лічыцца адлюстраванне чалавека, і гэта, безумоўна, так, хоць і не зусім дакладна. Мала таго, што творца павінен выявіць характэрныя рысы, якія належаць менавіта гэтаму чалавеку і нікому больш. Сапраўдны мастак не мае права забываць пра галоўнае: мадэль – гэта не толькі аб’ект адлюстравання, але ў першую чаргу – аб’ект пазнання.

Супярэчлівасць нашага жыцця, бясспрэчна, не магла не адбіцца на творчасці мастака. Сацыяльная палітра вобразаў, створаных В. Ляшкевічам, даволі разнастайная: паэт, журналіст, рабочы, пенсіянер, хатняя гаспадыня, мастак, жабрачка…

Мадэлі для сваіх малюнкаў мастак сустракае на вуліцы, дома ў сяброў, на вакзале – у зале чакання. Менавіта з гэтай прычыны матэрыялы ўжываюцца самыя простыя: папера, соус, літаграфскі аловак, вугаль, сепія, пастэль. Аднак няцяжка заўважыць, што такімі сціплымі сродкамі мастак дасягае максімальнай выразнасці.

Пры ўсёй разнастайнасці характараў і лёсаў ёсць адна рыса, якая аб’ядноўвае амаль што ўсіх партрэтуемых з самім мастаком, – адзінота. Калі разглядаеш малюнкі В. Ляшкевіча, у першую чаргу заўважаеш вочы, а дакладней – позірк мадэляў. Ён спакойны, задуменны, заклапочаны, у ім адчуваюцца складаныя чалавечыя ўзаемаадносіны.

Адзін з самых самотных вобразаў, на мой погляд, – «Партрэт жанчыны» (1990). Мастак далікатна, завуалявана назваў гэты аркуш. Цяжкі лёс ў гэтай жанчыны. Яна, па сутнасці, жабрачка, жыве на Маскоўскім вакзале ў Пецярбурзе. Мы бачым у яе твары адзіноту і журбу, прыкметы меланхоліі, якою, верагодна, быў апанаваны і сам мастак.

В. Ляшкевіч – з тых творцаў, якія чужы боль успрымаюць як свой асабісты. Многія вобразы, створаныя ім, нясуць у сабе аўтапартрэтнасць. Мне здаецца, што настрой таго ці іншага партрэтуемага нельга ўспрымаць як выхаплены з бурлівай плыні жыцця момант, хутчэй за ўсё гэта цэлае жыццё, спрасаванае ў адным моманце.

Я не ўбачыў у В. Ляшкевіча ніводнага партрэта хоць бы з намёкам на ўсмешку, ужо не кажу пра шчаслівую ўсмешку. Затое ў позірку людзей, якіх малюе мастак, многа тонкай пранікнёнасці, чалавечай годнасці, нязломнага гонару. Амаль кожны партрэт – гэта крык душы, але крык ціхі, нібыта самому сабе.

Нашае жыццё рухаецца так хутка, што не заўсёды ўсведамляеш тыя пазітыўныя змены, пра якія гадоў пяць таму магчыма было толькі марыць.

Падобная сітуацыя назіралася і ў нашых славацкіх сяброў, але значна раней. Першыя сімптомы краху сацыялістычнай ідэалогіі праявіліся ўжо ў 1968 годзе менавіта ў Чэхаславакіі, куды ўваходзіла як «роўная» і Славакія.

Прыгадаліся мае пошукі, калі я захацеў пазнаёміцца з мастацтвам Славакіі. Так, у некалькіх кнігах з назвамі «Искусство Чехословакии» я заўважыў, што мастацтву Чэхіі прысвечана амаль усё выданне. Мастацтва Славакіі было прадстаўлена, мякка кажучы, вельмі сціпла.