Мирсәй Әмир - Повестьлар һәм хикәяләр / Повести и рассказы

Әнә шул йокыдан мин яңадан туган төсле булып уяндым. Иптәшемнең дә һичбер ирексезләүсез шундый бәхетле уяну белән уянуын теләп, кояш чыкканны көткән төсле, аның күзләре ачылганны көтә башладым. Ләкин аның күзләре тиз генә ачылмады. Сабырлыгым җитмәде, шундый күңелле, матур минутларда аның йоклап ятуын әрәм санадым да уяттым:

– Гаяз!.. Гаяз!..

Ул күзен ачмыйча гына эндәште:

– Кем тия?

– Тор, күр тизрәк безнең авылның ямьлелеген. Мондый яхшы иртәдә йоклап яту – җинаять, Гаяз, тор. Күзеңне генә ачып кара, уянырга кирәклекне үзең үк аңларсың.

Аның күзләре ачылды. Әйтерсең лә ул кара күзләр юри генә йомылып торганнар: шундый мәшәкатьсез, шундый чиста булып ачылдылар алар, минем өчен чыннан да икенче кояш чыккан кебек булды.

– Нигә бик иртә? Барасы җир юк бит, – диде ул.

– Бар, Гаяз, барасы җир бар. Әйдә, мин сине хәзер Агыйдел буена алып барам, су коенырга.

Ул, минем күзләремә туп-туры карап, бик аз гына вакыт хәрәкәтсез ятты да кинәт машина тизлеге белән сикереп торды. Шундый ук җитезлек белән җиргә сикерде:

– Әйдә, киттек.

Мин, тиз генә өйгә кереп, киҗеле сөлге алып чыктым. Әни мичкә ягып азаплана иде: «Нигә алай иртә тордыгыз, иртәнге салкында рәхәтләнеп йокламыйча?» – дип, безнең тынгысызлыкка гаҗәпләнеп калды.

Иртә торучылар без генә булып чыкмадык: авылның аргы очындагы урам коесының сиртмәсен шыгырдата-шыгырдата су чыгаручы ак алъяпкычлы хатыннар, бозау куып йөрүче әбиләр күренде. Ярым ялангач килеш Агыйдел буена төшеп баручы ике егет аларга ят булып тоелды, ахрысы, һәммәсе дә хәрәкәтләреннән туктап, сораулы күзләре белән безгә текәлеп калдылар.

Сирәк-сирәк кенә утырган салам түбәле өйләрне үтеп, Агыйделгә алып төшә торган кечкенә тыкрыкка борылуга, миңа балачагымнан ук бик таныш булган Тешсез Ибрай очрады. Ул тыкрыкны, аның исеме белән атап, «Тешсез Ибрай тыкрыгы» дип йөртәләр. Чөнки аның өе нәкъ чатта утыра. Ишегалдына ялганып, артка табан киткән озын яшелчә бакчасы да шул ук тыкрык буйлап сузыла. Без үз аягыбыз белән Агыйдел буена төшәрлек малай булганнан бирле шул тыкрыкны таптап үстек. Кар бетү белән диярлек, Ибрайның шалканнары иртә өлгерә, һәм ул шалканнарның иң куркынычлы корткычлары без була идек. Шалканнар белән бергә үк суган кыяклары күренә башлый, алар артыннан кыяр, кишер, кавын шикелле кадерлерәк яшелчәләр җитешә, без дә аларга җитешәбез. Бу кәсеп фәкать иң соңгы яшелчә булган кәбестәләр җыеп алынганнан соң гына, аларның да җирдә утырып калган күчәннәренә чаклы йолкынып беткәч кенә тәмам була иде.

Билгеле, шуклык һәрвакытта да шома гына үтеп тормый. Тешсез Ибрай кулына эләгүчеләр дә булмады түгел. Андый малайларны Ибрай, вак кычыткан белән чәбәкләп, акыртып-бакыртып, «Икенчеләй бакчага кермәм, кермәм, кермәм!» дип ант иттереп җибәрә торган иде. Ләкин андый бәхетсезлеккә очраган малайлар барыбер тәүфыйк тапмыйлар, утыра торган әгъзаларында кычыткан эзе бетү белән, антлары онытыла, тагын да хәйләлерәк юллар белән, тагын да усалрак итеп урлаша башлыйлар иде алар. Тешсез Ибрай безнең өчен иң куркынычлы, иң рәхимсез кеше булып санала иде. Җитмәсә, әниләрнең дә бик теңкәләренә тигән чакларыбызда Тешсез Ибрайга әйтү белән куркытулары безнең каршыда Ибрайны тагын да куркынычрак итә иде. Шуңа күрә дә без, бакчага төшкән вакытта гына түгел, урамда, яланда очрашырга туры килсә дә, Ибрайны күрү белән, ерактан ук кача торган идек. Ләкин көтелмәгән бер вакыйга миңа Ибрайның бөтенләй икенче кеше икәнлеген танытты.

Җәйнең ямьле көннәренең берендә алты-җиде малай бергәләшеп, тыкрык башыннан ук күлмәкләрне сала-сала, Агыйдел буена төшеп барабыз. Бакчага төшү гадәткә үк кереп киткән булган, күрәсең. Тешсез Ибрай тыкрыгыннан тыныч кына үтеп китү ничектер килешми дә кебек тоела. Чират буенча ул көнне бакчага мин керергә тиеш идем. Башка малайлар, кешедә шик тудырмас өчен, билләреннән алышып кочаклаштылар да, бөтен тыкрыкны иңләтеп җырлый-җырлый, Идел буена төшеп киттеләр. Мин бер малай белән читән буенда калдым. Иң әүвәл тирә-якны, аннары бакча эчен бик җентекләп караганнан соң, әкрен генә читән аша төштем. Иптәшем, читән буенда үскән алабуталар арасына посып, тыш якта калды. Бакча эченә төшкәч, иң элек чөгендер түтәлләрен, аннан соң суган, шалкан, торма түтәлләрен һәм кәбестә җирен узып, безне иң нык кызыктыра торган кыяр түтәлләре арасына килеп җиттем. Тирә-якта беркем дә күренмәүгә карамастан, кул-аякларым дер-дер калтырый, йөрәгем леп-леп тибә… Читтәге түтәлләрдә юньле кыярлар күренмәгәч, тагын да эчкәрәк кердем. Тәгәрәшеп яткан бәләк-бәләк сары кыярларны өзеп, итәгемә тутырдым. Инде ук җитезлеге белән читәнгә табан атылам дигәндә генә, кыяр түтәлләрен әйләндергән куе кабак яфраклары арасыннан Ибрай үзе килеп чыкты. Урынымнан да кузгалырга өлгермәдем, итәгемнән эләктереп тә алды. Аның куллары шул минутта миңа саженьнан да озынрак төсле тоелды. Билгеле, мин капкынга төшкән күсе шикелле акыра, тыпырчына башладым. Ләкин юкка тыпырчынганмын. Гаҗәбемә каршы, Ибрай миңа тимәде. Тимәде генә түгел, мине мактап, әллә нинди акыллар өйрәтеп, кыйнаганнан да яманрак хәл эчендә калдырды: