Җәмит Рәхимов - Батырша

Шәкерте ни әйтер икән дип күтәрелеп караса, тегесе тәрәзә яңагына сөялгән килеш йоклап киткән, имеш. Габделсәлам сәкегә тун җәеп, зур яктан мендәр алып чыкты. Кунагын урынга яткырды да, утын сүндереп, карчыгы янына кереп китте.

Иртәнге чәй янында сүз төнлә өзелгән җиреннән башланды, егетнең язмышы турында барды. Һич кичекмәстән моннан китәргә, дигән карарга килсәләр дә, ул көнне юлга чыга алмады Абдулла. Киемнәрен рәтләтеп, мунча кереп үтте вакыты. Остазы исә көнозын бер үк сүзләрне тәкрарлады:

– Атаң-анаң нигезенә кайт, Батыршаһ. Ул якларда мондый ук галәмәтләр юктыр әле. Тик сак бул, зинһар, олы юлларга чыкма!

Өч елга беренче мәртәбә бугай, остазына каршы килде Абдулла. Сүз белән түгел, гамәле белән. Арчаны үтүгә, килгән эзенә – Минзәлә юлына борылмады, турыдан Чулман иделенә таба атлады. Таныш булмаган авыллар аша үтте, гомер күрмәгән кешеләрдә кунып чыкты. Артыннан төшәрләр, куарлар дип башына да китермәде, бөтен хисен-җисемен бер нәрсә биләп алган иде. Тизрәк олы юлга – Казан – Оренбург трактына чыгарга да җәлтрәк Тайсуганга кайтып җитәргә. Элеккеге остазы Габделрахман бер-бер киңәш бирми калмас. Һай, киңәштәмени соң хикмәт?! Тутыя дигән фәрештәне күрү кирәк аңа. Кем белә, бәлки, Габделрахман бу юлы никахлашуларына да каршы килмәс.

Каршыга очраганнардан юлны сораша-сораша, кояш чыгышына таба ашкынып атлады Абдулла. Тырышлыгы бушка китмәде, юлга чыгуының өченче көнендә Чулманга килеп җитте, үзе дә көтмәгәнчә, борынгы шәһри Юкәтау янындагы атаклы кичүгә тап булды.

Моңа хәтле үзе турында уйламаса да, олы юлга чыккач икеләнеп калды: теге мәлгуньнәр арттан төшмәгәннәрме, юлны камамаганнармы? Уңайга юлаучыларга иярергәдер, бәлки. Алай да ям атларына утырудан башка чарасы юк иде. Бердән, юлы ерак, аннан килеп төн уздырырга барыбер өмәткә керергә кала. Алары исә ям стансаларында гына. Ярый әле остазы аңа юлга дип акча биргән иде. Рәхмәтләр генә яусын инде үзенә. Җае белән бер кайтарыр, боерган булса.

Икенче кичне төнгә Яланкыр авылындагы өмәткә туктадылар. Абдулланың юлга чыкканнан бирле беренче мәртәбә адәмчә йокларга җыенуы иде бу. Күн итекләрен салып, пышлыгып беткән аякларын юды, тәһарәтләнеп, ахшам намазын укып алды һәм өмәт хуҗасы китереп куйган аш янына утырды. Мәгәр карынының ачуы хәрәм дип ризык талымлап торудан узган иде.

Ашар-ашамас чүлмәк савыттагы итләрне эткәләп-төрткәләп утырганда, авыр урыс капка шыгырдап ачылып китте, һәм анда атын җитәкләп керүче ыспай киемле юлаучы күренде. Караңгылык куерып килсә дә ялгышмады Абдулла – өмәткә төшүче Габделрахман мулла иде. Ул, кашыгын ташлап, атыла-бәрелә тышка чыгып йөгерде, ишегалдын ярып, баскычтан ук кычкырды:

– Әссәламегаләйкем, хәзрәт!

– Баһадиршаһ димме? Каян болай? – Габделрахман атын лапас астына алып китте, Абдулла аңа иярде.

– Сүләсәң озак, хәзрәт. Үзең соң кая юл тоттың әле?

– Мәшәкать чыкты бит кем, Баһадиршаһ. – Имам атының аркалыгын төшерде, камыт чөелдереген чишә башлады. Егет дилбегәне ычкындырып, аны җыярга тотынды. – Ту- тыя Әлмәтнең яшь мулласы белән никахлашты бит әле. Бирнәгә дә, туйга да нәрсәләр кирәк – Казанга барыш.

Җыелып бетмәгән дилбегә лып итеп җиргә төште, Абдулла бөтенләй ят тавыш белән кычкырып җибәрде:

– Тутыя?! Тутыя кияүгә чыктымы?!

– Алманың вакытында җыеп алынуы әйбәт, Баһадиршаһ.

Шуннан инде ашы аш булмады Абдулланың. Остазы белән сөйләшүенең дә атасы-анасы калмады. Өмәттә үзләреннән башка да өч-дүрт кеше булуга карамастан, ярып салды:

– Ә мин кан койдым, хәзрәт, кеше үтердем!

– Тс-с-с, юкны сөйләмә, олан! – Габделрахман як-ягына каранып алды. Бәхетләренә, тегеләр инде гырлап йоклыйлар иде.

Абдуллага исә ике дөнья – бер кәнди хәзер: тотып алдылар ни дә, асып куйдылар ни. Барыбер Тутыя дигән сөйкемле зат юк аңа дөньяда. Баягы сүзләрен бар галәмгә кычкырасы, үз ихтыяры белән элмәккә керәсе килде. Кайнарланып-шашынып, төнозын ишегалдында йөреп чыкты. Иртән исә остазы белән дә корырак хушлашты:

– Ярый, хәзрәт, хуш! Хак язганы шулдыр.

Өмәттән беренче кузгалган ям атына утырып, кабат юлга чыкты Абдулла, йөрәге исә «Уфага, Уфага» дип ярсып типте. Әйе, аның өчен Тайсуган дигән карья юк иде инде дөньяда.

Як-якка мичәүләп, төптәгесе сыман ук җирән кашка атлар җигелгән көймәле арба кисәк кенә бик каты чайкалып куйды, уң тарафка янтаеп китте. Көймә түрен тутырып ялгызы йокымсырап барган Котлымөхәммәт морзаның ерак юл килүдән авыраеп калган зур башы арбаның күн тышлыгына килеп бәрелде – түрә күзләрен ачты. «Ни булды?» – дип уйларга өлгермәде, фәйтун янә тигезләнде, кыр юлы буйлап келтерәп кенә тәгәри башлады. Тирә-юньдә нәрсә барын аңышырга тырышып, морза тыштан ишетелгән авазларга колак салды. Тик бары да искечә – өч көн буена яңгырап торган тавышлар иде: дугадагы кыңгыраулар шалтырый да, аны озатып йөрүче драгун җайдакларының тояклары тупылдаша. Ул да түгел, арба башындагы кузлада утырган кучерның инде эчне пошырып бетергән сагышлы җыры иңри: