Juliusz Słowacki - Kordian

dziewięć sułtanic Feba – w ten sposób określa się tu Muzy, opiekunki twórczości artystycznej. [przypis edytorski]

rószczki – dziś popr.: różdżki. [przypis edytorski]

Rdzę (…)/ Na Omfalii igle/ Od krwią wilgotnych Herkulesa palców – według mit. gr. Herkules, kupiony na targu niewolników przez królową Lidii Omfale, przebywał u niej w służbie przez trzy lata, wykonywał kobiece prace i był przebrany w kobiece szaty. Pobyt u Omfale wiąże się więc ze zniewieścieniem herosa, który w tym czasie przelewał krew nie w bohaterskich zmaganiach, ale kłując się igłą przy szyciu. [przypis edytorski]

Widzicie tę postać bladą – chodzi tu o Joachima Lelewela (1786–1861) wybitnego polskiego historyka, ideologa i działacza polit., profesora w liceum krzemienieckim i na Uniwersytecie Wileńskim (był duchowym ojcem Filomatów). W dziedzinie badań hist. był twórcą tzw. szkoły lelewelowskiej, stawiającej sobie za cel całościową analizę procesów historycznych (w związku z tym np. w dorobku Lelewela znajdują się ciekawe materiały i opracowania z zakresu geografii czy religio- i kulturoznawstwa). W czasie powstania listopadowego Lelewel był członkiem Rządu Narodowego i zwolennikiem przeprowadzenia głębokich, demokratycznych reform społecznych. Po upadku powstania przebywał na emigracji w Paryżu, a następnie w Brukseli, działał m.in. na rzecz zjednoczenia skłóconych polskich emigrantów. Był przywódcą współpracującego z lewicą fr. Komitetu Narodowego Polskiego, a następnie Młodej Polski, republikańskiej organizacji związanej z Młodą Europą Mazziniego. W 1846 wstąpił do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Po klęsce Wiosny Ludów wycofał się z życia politycznego. [przypis edytorski]

wierżch – dziś: wierzch. [przypis edytorski]

wyleci jak kruk – chodzi tu o generała Jana Krukowieckiego (1772–1850), odznaczonego Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari, Orderem Obojga Sycylii, Komandora Legii Honorowej. Rozpoczynał karierę w wojsku austr., a kontynuował w armii fr. i armii Księstwa Warszawskiego, brał udział w kampaniach napoleońskich (został ranny pod Smoleńskiem), po Kongresie Wiedeńskim pozostał w wojsku Królestwa Polskiego. Po wybuchu powstania listopadowego dowodził wojskami powstańczymi m.in. w zwycięskiej bitwie pod Białołęką, jednakże jego niesubordynacja wobec rozkazów gen. Chłopickiego w rozgrywającej się tego samego dnia (25 II 1831) bitwie pod Olszynką Grochowską przesądziła prawdopodobnie o klęsce Polaków. Następnie Krukowiecki został gubernatorem Warszawy, a pod koniec powstania przewodniczył Rządowi Narodowemu, a faktycznie również był wodzem wojsk powstańczych. Konserwatysta (ideowo zajmował stanowisko przeciwstawne wobec poglądów np. Lelewela czy Mochnackiego), był przeciwny prowadzeniu dalszej walki z Rosją, zajął się raczej pertraktacjami z Paskiewiczem dotyczącymi warunków kapitulacji, nie przygotował właściwie obrony Warszawy. Krukowiecki nie opuścił jednak, jak sugerują słowa dramatu „rycerzy ginących”. Po kapitulacji Warszawy pozostał w mieście, a po upadku powstania przebywał na zesłaniu w Jarosławiu i Wołogdzie do 1834 r. Następnie powrócił do Królestwa, by do końca życia zajmować się już tylko gospodarowaniem w majątku żony. [przypis edytorski]

drzącą – dziś: drżącą. [przypis edytorski]

tuszyć – mieć nadzieję; por. wyraz pokrewny: otucha. [przypis edytorski]

dykteryjka (z łac. dicterium : żart) – zabawne, krótkie opowiadanie, anegdota. [przypis edytorski]

śpiéwa – (daw.; wym.: śpiwa) – obecność é tzw. pochylonego zmienia brzmienie wyrazu, przez co rymuje się on z użytym wcześniej słowem: spoczywa. [przypis edytorski]

bakalarus (z łac. średniow.: baccalarius ) – bakałarz (osoba, która uzyskała najniższy stopień naukowy na uniwersytecie), nauczyciel. [przypis edytorski]

Łamał wierzby na biedaku – chodzi o wierzbowe rózgi służace do wymierzania kar cielesnych. [przypis edytorski]

kobiéto (daw.; wym.: kobito) – obecność é tzw. pochylonego zmienia brzmienie wyrazu, przez co rymuje się on z „bito”. [przypis edytorski]

hoży – krzepki, urodziwy. [przypis edytorski]

piętak – piątak, zapewne: pięć groszy. [przypis edytorski]

hołota (ukr.) – gołota, biedota. [przypis edytorski]

dziatki (daw.) – dzieci. [przypis edytorski]

podstoli (…) szatny – funkcje przy dworze; podstoli miał za zadanie dopilnować królewskiego stołu, zaś szatny ubiorów. [przypis edytorski]

wbrew zwyczaju – dziś popr.: wbrew zwyczajowi. [przypis edytorski]

frejlina (daw; z niem. Fräulein : panna; Hoffräulein : dworka) – dama dworu (szczególnie na dworze rosyjskim). [przypis edytorski]

ciesali – dziś popr.: ciosali. [przypis edytorski]

chmurą komorów – chmurą komarów; przekształacone dla rymu z: pozorów. [przypis edytorski]

rycerz w zbroi (…) I (…) przebijał (…) smoka – jest to kanoniczne przedstawienie Michała Archanioła (pogromcy szatana, przedstawianego często w postaci węża) albo też św. Jerzego, który z wysokości, siedząc na białym koniu zabija smoka. [przypis edytorski]

mameluki (właśc. mamelucy ; z arab. mamluk : niewolnik) – sławna ze swej bitności, wyszkolenia i sukcesów militarnych armia utworzona ze specjalnie zakupionych niewolników lub jeńców wojennych. [przypis edytorski]

dziobią gdyby kruki – dziobią niby kruki. [przypis edytorski]

wrzkomo – rzekomo. [przypis edytorski]

daléj – w związku z występującym tu é tzw. pochylonym wym.: dali. [przypis edytorski]

kto kupi niewolą włos biały – kto okupi (zapłaci za) siwiznę niewolą. [przypis edytorski]

truna (daw.) – trumna; często stosowana forma przez poetów romantycznych. [przypis edytorski]

miriady (z gr. myriás , myriádos ) – mnóstwo, niezliczona liczba. [przypis edytorski]

skorszy – dziś popr.: bardziej skory; szybszy. [przypis edytorski]

Paktol a. Paktolos – rzeka w starożytnej Lidii (dziś Turcja), której piasek obfitował w złoto i srebro. [przypis edytorski]