Джэк Лондан - Кулі

А-Чо быў здаволены, што выйшаў на сонца. Ён сядзеў побач з жандарам і быў вельмі вясё-лы. Яшчэ лепш ён адчуў сябе, калі заўважыў, што яго вязуць на поўдзень, у кірунку на Атымаоно. Ясна, што Шэмэр паслаў па яго, каб вярнуць на работу. Шэмэр хоча, каб ён працаваў. Добра, ён будзе працаваць, ён будзе вельмі добра працаваць. У Шэмэра больш ня будзе прычын скардзіцца на яго.

Быў гарачы дзень. Мулы пацелі, Крушо пацеў і А-Чо пацеў. Але гэтай гарачыні А-Чо не надаваў асаблівай увагі. Ён прызвычаіўся да яе, працуючы на плянтацыі ўжо тры гады. Твар у яго быў такі вясёлы, што прыцягнуў да сябе ўвагу Крушо, які пачаў нават разважаць сваім дурным розумам пра гэта.

— Ты вельмі дзіўны, — сказаў ён урэшце.

А-Чо кіўнуў галавою і павесялеў яшчэ больш. Крушо гаварыў з ім на канакскай мове, якую А-Чо разумеў.

— Ты вельмі многа сьмяешся, — з дакорам сказаў Крушо, — табе цяпер трэба плакаць!

— Я здаволен, што выйшаў з астрогу.

— І гэта ўсё? — зьдзіўлена запытаў жандар.

— Хіба гэтага мала? — быў адказ.

— Значыцца, ты здаволены, што ў цябе адсякуць галаву?

А-Чо раптам зірнуў на яго зьдзіўлена і запытаў:

— А хіба ты мяне не вязеш у Атымаоно, дзе я буду працаваць на плянтацыі?

Крушо задумліва пагладзіў свае доўгія вусы.

— Вось як, — сказаў ён нарэшце, выцяўшы пугаю мула. — Значыцца, ты ня ведаеш?

— Што ня ведаю? — І А-Чо пачаў адчуваць трывогу. — Хіба я ня буду больш працаваць на Шэмэра?

— А ўжо, бадай, пасьля сёнешняга дню больш ня будзеш! — І Крушо моцна і шчыра засьмяяўся. Яму спадабаўся ўласны жарт. — Бачыш, пасьля сёнешняга дню ты наўрад ці зможаш працаваць. Чалавек без галавы ня можа працаваць. Як ты думаеш? — ён штурхнуў кітайца ў бок і ўсьміхнуўся.

А-Чо маўчаў на працягу добрай мілі. Затым ён сказаў:

— Хіба Шэмэр зьбіраецца адсячы маю галаву?

Крушо ўсьміхнуўся і кіўнуў галавою.

— Гэта памылка, — сур’ёзна сказаў А-Чо.

— Я — ня той кітаец, у якога трэба адсячы галаву. Я — А-Чо. Паважаны судзьдзя ўхваліў, што я буду дваццаць год на Новай Каледоніі.

Жандар засьмяяўся. — Вясёлы хлапец гэты кітаец, які думае ашукаць гільотыну.

Мулы прайшлі пальмавы лес і з паўмілі беглі ўздоўж морскага берагу.

Мора зьяла. А-Чо зноў сказаў:

— Кажу табе, што я не А-Чоў. Паважаны судзьдзя не сказаў, што ў мяне трэба адсячы галаву.

— Не палохайся, — сказаў Крушо з добрым намерам зрабіць лягчэйшымі апошнія хвіліны жыцьця свайго нявольніка, — такім спосабам лёгка памерці. —Ён пстрыкнуў пальцамі,— гэта робіцца хутка. Вось так. Гэта ня тое, што вісець на вяроўцы, дрыгаць нагамі і ў працягу пяці хвілін мяняцца ў твары. Гэта хутчэй падобна на тое, як у куранят адсякаюць галовы. Адсякуць у цябе галаву—і канец. Праўда, можа быць, нож паласкоча трохі,— хто яго ведае. Ніхто з памерлых так і не вярнуўся, каб расказаць, як гэта было.

Апошнія словы здаліся яму надзвычайна разумнымі, і з паўхвіліны ён аж заходзіўся ад сьмеху.

— Але-ж я кажу табе, што я — не А-Чоў! — сказаў кітаец. — Я ня хочу, каб у мяне адсеклі галаву.

Крушо пачаў злаваць. Дурны кітаец надта многа сабе дазваляе.

— Я — не А-Чоў…— пачаў А-Чо.

— Ну, досыць, — спыніў яго жандар. Ён надзьмуўся і зрабіў злоснае аблічча.

— Ды кажу-ж табе, што я не… — зноў пачаў гаварыць А-Чо.

— Маўчаць! — зароў Крушо.

Пасьля гэтага яны ехалі моўчкі. Ад Папіто да Атымаоно было дваццаць міль. Яны ўжо з палавіну праехалі. Кітаец асьмеліўся і сказаў:

— Я бачыў цябе ў судовай залі. Ты памятаеш, што А-Чоў, у якога трэба адсячы галаву, быў высокі. А зірні на мяне. — Ён раптам устаў, і Крушо заўважыў, што ён малога росту.

Крушо раптам уявіў сабе А-Чоў. Так, ён быў высокі. У вачох жандара ўсе чынаго здаваліся аднастойнымі. Адзін твар быў падобен да другога. Але розьніца паміж вялікім і малым была відавочная, і ён зразумеў, што не таго чалавека вязе на кару. Ён так моцна спыніў мулаў, што над імі падняўся дышаль.

— Цяпер ты бачыш, што гэта памылка, — прыемна ўсьміхаючыся, сказаў А-Чо.

Крушо задумаўся і ўжо шкадаваў, што спыніўся. Ён ня мог зразумець памылкі галоўнага судзьдзі, але добра ведаў, што не таго, каго трэба, вязе на кару. Але-ж ён павінен прывезьці ў Атымаоно таго, каго яму выдалі ў астрозе. Не вялікая бяда, калі ў гэтага адсякуць галаву. Урэшце-ж ён толькі чынаго. Ён ня можа ведаць пра думкі начальніка, — ды і хто ён такі, каб ведаць гэта?

Ён сьцебануў мулаў і паехаў далей. Зірнуў на свой гадзіньнік. Найменш ён спозьніцца на паўгадзіны, і сэржант будзе лаяцца. Ён хутчэй пагнаў мулаў. Ён добра ведаў, што вязе не таго чалавека. Настрой яго зусім сапсаваўся. Пасьля таго, калі жандар выцяў А-Чо пугаю і голасна загадаў маўчаць, — таму нічога іншага не заставалася рабіць, як маўчаць. Усю дарогу яны маўчалі. А-Чо разважаў аб дзіўных учынках белых чарцей. Іх ніяк нельга зразумець. Іх учынак з ім зьяўляецца тыповым узорам усіх іх учынкаў. Спачатку яны засудзілі 5 нявінных людзей, а потым адсякаюць галаву ў таго, каго самі-ж засудзілі толькі на дваццаць год катаргі. Што ён можа рабіць? Ён павінен толькі сядзець і спакойна чакаць вырашэньня свайго лёсу тымі, хто над ім мае поўную ўладу. Жудасна зрабілася яму, і на ўсім целе выступіў халодны пот, але ён перамог гэта. Ён імкнуўся падначаліцца свайму лёсу і пачаў успамінаць і паўтараць вядомыя радкі з «Іін-Чы-Уэн» (Дзялянка мірнага шляху), але заместа гэтага бачыў сваю неадступную мару: Сад ранішніх разважаньняў, месца спакою і адпачынку. Нарэшце ён аддаўся сваёй мары, расьсеўся ў сваім садзе і стаў прыслухоўвацца да срэбнага шэпту ветру ў дрэвах.! толькі цяпер ён успомніў строфы з «Іін-Чы-Уэну».